သာသနပဋ္ဌာန

သာသနပဋ္ဌာန

၈၉။ တတ္ထ အဋ္ဌာရသ မူလပဒါ ကုဟိံ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ? သာသနပဋ္ဌာနေ။ တတ္ထ ကတမံ သာသနပဋ္ဌာနံ? သံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ, ဝါသနာဘာဂိယံ သုတ္တံ, နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သုတ္တံ, အသေက္ခဘာဂိယံ သုတ္တံ, သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ ဝါသနာဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ, သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ, သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ အသေက္ခဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ, သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ အသေက္ခဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ, သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ ဝါသနာဘာဂိယဉ္စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ, ဝါသနာဘာဂိယဉ္စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ, တဏှာသံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ, ဒိဋ္ဌိသံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ, ဒုစ္စရိတသံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ, တဏှာဝေါဒါနဘာဂိယံ သုတ္တံ, ဒိဋ္ဌိဝေါဒါနဘာဂိယံ သုတ္တံ, ဒုစ္စရိတဝေါဒါနဘာဂိယံ သုတ္တံ။

တတ္ထ သံကိလေသော တိဝိဓေါ – တဏှာသံကိလေသော ဒိဋ္ဌိသံကိလေသော ဒုစ္စရိတသံကိလေသော။ တတ္ထ တဏှာသံကိလေသော သမထေန ဝိသုဇ္ဈတိ, သော သမထော သမာဓိက္ခန္ဓော။ ဒိဋ္ဌိသံကိလေသော ဝိပဿနာယ ဝိသုဇ္ဈတိ, သာ ဝိပဿနာ ပညာက္ခန္ဓော။ ဒုစ္စရိတသံကိလေသော သုစရိတေန ဝိသုဇ္ဈတိ, တံ သုစရိတံ သီလက္ခန္ဓော။ တဿ သီလေ ပတိဋ္ဌိတဿ ယဒိ အာသတ္တိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဘဝေသု, ဧဝံ သာယံ သမထဝိပဿနာ ဘာဝနာမယံ ပုညက္ရိယဝတ္ထု ဘဝတိ တတ္ရူပပတ္တိယာ သံဝတ္တတိ။ ဣမာနိ စတ္တာရိ သုတ္တာနိ, သာဓါရဏာနိ ကတာနိ အဋ္ဌ ဘဝန္တိ, တာနိယေဝ အဋ္ဌ သုတ္တာနိ သာဓါရဏာနိ ကတာနိ သောဠသ ဘဝန္တိ။

ဣမေဟိ သောဠသဟိ သုတ္တေဟိ ဘိန္နေဟိ နဝဝိဓံ သုတ္တံ ဘိန္နံ ဘဝတိ။ ဂါထာယ ဂါထာ အနုမိနိတဗ္ဗာ, ဝေယျာကရဏေန ဝေယျာကရဏံ အနုမိနိတဗ္ဗံ။ သုတ္တေန သုတ္တံ အနုမိနိတဗ္ဗံ။

၉၀။ တတ္ထ ကတမံ သံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ?

‘‘ကာမန္ဓာ ဇာလသဉ္ဆန္နာ၊ တဏှာဆဒနဆာဒိတာ။

ပမတ္တဗန္ဓနာ [ပမတ္တဗန္ဓုနာ (ဥဒါ။ ၇၄)] ဗဒ္ဓါ၊ မစ္ဆာဝ ကုမိနာမုခေ။

ဇရာမရဏမန္ဝေန္တိ၊ ဝစ္ဆော ခီရပကောဝ [ခီရူပကောဝ (က။) ပဿ ဥဒါ။ ၆၄] မာတရ’’န္တိ။

ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ။

စတ္တာရိမာနိ , ဘိက္ခဝေ, အဂတိဂမနာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? ဆန္ဒာဂတိံ [ဆန္ဒာ အဂတိံ (သီ။ က။) ပဿ အ။ နိ။ ၄။၁၇] ဂစ္ဆတိ, ဒေါသာဂတိံ ဂစ္ဆတိ, မောဟာဂတိံ ဂစ္ဆတိ, ဘယာဂတိံ ဂစ္ဆတိ။ ဣမာနိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, စတ္တာရိ အဂတိဂမနာနိ။ ဣဒမဝေါစ ဘဂဝါ, ဣဒံ ဝတွာန သုဂတော, အထာပရံ ဧတဒဝေါစ သတ္ထာ –

‘‘ဆန္ဒာ ဒေါသာ ဘယာ မောဟာ၊ ယော ဓမ္မံ အတိဝတ္တတိ။

နိဟီယတိ တဿ ယသော၊ ကာဠပက္ခေဝ စန္ဒိမာ’’တိ။

ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ၊ မနောသေဋ္ဌာ မနောမယာ။

မနသာ စေ ပဒုဋ္ဌေန၊ ဘာသတိ ဝါ ကရောတိ ဝါ။

တတော နံ ဒုက္ခမန္ဝေတိ၊ စက္ကံဝ ဝဟတော ပဒ’’န္တိ။

ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘မိဒ္ဓီ [ပဿ ဓ။ ပ။ ၃၂၅] ယဒါ ဟောတိ မဟဂ္ဃသော စ၊ နိဒ္ဒါယိတာ သမ္ပရိဝတ္တသာယီ။

မဟာဝရာဟောဝ နိဝါပပုဋ္ဌော၊ ပုနပ္ပုနံ ဂဗ္ဘမုပေတိ မန္ဒော’’တိ။

ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘အယသာဝ မလံ သမုဋ္ဌိတံ၊ တတုဋ္ဌာယ [တဒုဋ္ဌာယ (သီ။) ပဿ ဓ။ ပ။ ၂၄၀] တမေဝ ခါဒတိ။

ဧဝံ အတိဓေါနစာရိနံ၊ သာနိ [တာနိ (သီ။) ပဿ ဓ။ ပ။ ၂၄၀] ကမ္မာနိ နယန္တိ ဒုဂ္ဂတိ’’န္တိ။

ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘စောရော ယထာ သန္ဓိမုခေ ဂဟီတော၊ သကမ္မုနာ ဟညတိ ဗဇ္ဈတေ စ။

ဧဝံ အယံ ပေစ္စ ပဇာ ပရတ္ထ၊ သကမ္မုနာ ဟညတိ ဗဇ္ဈတေ စာ’’တိ။

ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘သုခကာမာနိ ဘူတာနိ၊ ယော ဒဏ္ဍေန ဝိဟိံသတိ။

အတ္တနော သုခမေသာနော၊ ပေစ္စ သော န လဘတေ [လဘေ (က။) ပဿ ဓ။ ပ။ ၁၃၁] သုခ’’န္တိ။

ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘ဂုန္နံ စေ တရမာနာနံ၊ ဇိမှံ ဂစ္ဆတိ ပုင်္ဂဝေါ။

သဗ္ဗာ တာ ဇိမှံ ဂစ္ဆန္တိ၊ နေတ္တေ ဇိမှံ ဂတေ [ဇိမှဂတေ (သီ။ က။) ပဿ အ။ နိ။ ၄။၇၀] သတိ။

‘‘ဧဝမေဝ မနုဿေသု၊ ယော ဟောတိ သေဋ္ဌသမ္မတော။

သော စေ အဓမ္မံ စရတိ၊ ပဂေဝ ဣတရာ ပဇာ။

သဗ္ဗံ ရဋ္ဌံ ဒုက္ခံ သေတိ၊ ရာဇာ စေ ဟောတိ အဓမ္မိကော’’တိ။

ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘သုကိစ္ဆရူပါဝတိမေ မနုဿာ၊ ကရောန္တိ ပါပံ ဥပဓီသု ရတ္တာ။

ဂစ္ဆန္တိ တေ ဗဟုဇနသန္နိဝါသံ၊ နိရယံ အဝီစိံ ကဋုကံ ဘယာနက’’န္တိ။

ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘ဖလံ ဝေ [ပဿ အ။ နိ။ ၄။၆၈] ကဒလိံ ဟန္တိ၊ ဖလံ ဝေဠုံ ဖလံ နဠံ။

သက္ကာရော ကာပုရိသံ ဟန္တိ၊ ဂဗ္ဘော အဿတရိံ ယထာ’’တိ။

ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘ကောဓမက္ခဂရု ဘိက္ခု၊ လာဘသက္ကာရဂါရဝေါ [လာဘသက္ကာရကာရဏာ (သီ။ က။) ပဿ အ။ နိ။ ၄။၄၃]။

သုခေတ္တေ ပူတိဗီဇံဝ၊ သဒ္ဓမ္မေ န ဝိရူဟတီ’’တိ။

ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ။

၉၁။ ‘‘ဣဓါဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဧကစ္စံ ပုဂ္ဂလံ ပဒုဋ္ဌစိတ္တံ ဧဝံ စေတသာ စေတော ပရိစ္စ ပဇာနာမိ, (ယထာ ခေါ အယံ ပုဂ္ဂလော ဣရိယတိ, ယဉ္စ ပဋိပဒံ ပဋိပန္နော, ယဉ္စ မဂ္ဂံ သမာရူဠ္ဟော) [( ) နတ္ထိ အ။ နိ။ ၁။၄၃-၄၄; ဣတိဝု။ ၂၀]။ ဣမမှိ စာယံ သမယေ ကာလံ ကရေယျ, ယထာဘတံ နိက္ခိတ္တော, ဧဝံ နိရယေ။ တံ ကိဿ ဟေတု? စိတ္တံ ဟိဿ, ဘိက္ခဝေ, ပဒုဋ္ဌံ [ပဒေါသိတံ (သီ။ က။) အ။ နိ။ ၁။၄၃; ဣတိဝု။ ၂၀ ပဿိတဗ္ဗံ], စေတောပဒေါသဟေတု [စိတ္တပဒေါသဟေတု (သီ။ က။)] ခေါ ပန, ဘိက္ခဝေ, ဧဝမိဓေကစ္စေ သတ္တာ ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ အပါယံ ဒုဂ္ဂတိံ ဝိနိပါတံ နိရယံ ဥပပဇ္ဇန္တီ’’တိ။ ဧတမတ္ထံ ဘဂဝါ အဝေါစ, တတ္ထေတံ ဣတိ ဝုစ္စတိ –

‘‘ပဒုဋ္ဌစိတ္တံ ဉတွာန၊ ဧကစ္စံ ဣဓ ပုဂ္ဂလံ။

ဧတမတ္ထဉ္စ ဗျာကာသိ၊ ဗုဒ္ဓေါ [သတ္ထာ (သီ။ က။)] ဘိက္ခူန သန္တိကေ။

ဣမမှိ စာယံ သမယေ၊ ကာလံ ကယိရာထ ပုဂ္ဂလော။

နိရယံ ဥပပဇ္ဇေယျ၊ စိတ္တံ ဟိဿ ပဒူသိတံ။

စေတောပဒေါသဟေတု ဟိ၊ သတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ ဒုဂ္ဂတိံ။

ယထာဘတံ နိက္ခိပေယျ၊ ဧဝမေဝ တထာဝိဓေါ။

ကာယဿ ဘေဒါ ဒုပ္ပညော၊ နိရယံ သောပပဇ္ဇတီ’’တိ။

အယမ္ပိ အတ္ထော ဝုတ္တော ဘဂဝတာ ဣတိ မေ သုတန္တိ။

ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘သစေ ဘာယထ ဒုက္ခဿ၊ သစေ ဝေါ ဒုက္ခမပ္ပိယံ။

မာကတ္ထ ပါပကံ ကမ္မံ၊ အာဝိ [အာဝီ (သီ။) ပဿ ဥဒါ။ ၄၄] ဝါ ယဒိ ဝါ ရဟော။

‘‘သစေ စ ပါပကံ ကမ္မံ၊ ကရိဿထ ကရောထ ဝါ။

န ဝေါ ဒုက္ခာ ပမုတ္ယတ္ထိ၊ ဥပေစ္စပိ ပလာယတ’’န္တိ။

ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘အဓမ္မေန ဓနံ လဒ္ဓါ၊ မုသာဝါဒေန စူဘယံ။

မမေတိ ဗာလာ မညန္တိ၊ တံ ကထံ နု ဘဝိဿတိ။

‘‘အန္တရာယာ သု ဘဝိဿန္တိ၊ သမ္ဘတဿ ဝိနဿတိ။

မတာ သဂ္ဂံ န ဂစ္ဆန္တိ၊ နနု ဧတ္တာဝတာ ဟတာ’’တိ။

ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘ကထံ ခဏတိ အတ္တာနံ၊ ကထံ မိတ္တေဟိ ဇီရတိ။

ကထံ ဝိဝဋ္ဋတေ ဓမ္မာ၊ ကထံ သဂ္ဂံ န ဂစ္ဆတိ။

‘‘လောဘာ ခဏတိ အတ္တာနံ၊ လုဒ္ဓေါ မိတ္တေဟိ ဇီရတိ။

လောဘာ ဝိဝဋ္ဋတေ ဓမ္မာ၊ လောဘာ သဂ္ဂံ န ဂစ္ဆတီ’’တိ။

ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘စရန္တိ ဗာလာ ဒုမ္မေဓါ၊ အမိတ္တေနေဝ အတ္တနာ။

ကရောန္တာ ပါပကံ ကမ္မံ၊ ယံ ဟောတိ ကဋုကပ္ဖလံ [ကဋကံ ဖလံ (က။) ပဿ ဓ။ ပ။ ၆၆]။

‘‘န တံ ကမ္မံ ကတံ သာဓု၊ ယံ ကတွာ အနုတပ္ပတိ။

ယဿ အဿုမုခေါ ရောဒံ၊ ဝိပါကံ ပဋိသေဝတီ’’တိ။

ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘ဒုက္ကရံ ဒုတ္တိတိက္ခဉ္စ၊ အဗျတ္တေန စ [အဝိယတ္တေန (သီ။ က။) ပဿ သံ။ နိ။ ၁။၁၇] သာမညံ။

ဗဟူ ဟိ တတ္ထ သမ္ဗာဓါ၊ ယတ္ထ ဗာလော ဝိသီဒတိ။

‘‘ယော ဟိ အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စ၊ ဘာသမာနေ တထာဂတေ။

မနံ ပဒေါသယေ ဗာလော၊ မောဃံ ခေါ တဿ ဇီဝိတံ။

‘‘ဧတဉ္စာဟံ အရဟာမိ၊ ဒုက္ခဉ္စ ဣတော စ ပါပိယတရံ ဘန္တေ။

ယော အပ္ပမေယျေသု တထာဂတေသု၊ စိတ္တံ ပဒေါသေမိ အဝီတရာဂေါ’’တိ။

ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘အပ္ပမေယျံ ပမိနန္တော၊ ကောဓ ဝိဒွါ ဝိကပ္ပယေ။

အပ္ပမေယျံ ပမာယိနံ [ပမာယန္တံ (သီ။ က။) ပဿ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၉]၊ နိဝုတံ တံ မညေ အကိဿဝ’’န္တိ။

ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘ပုရိသဿ ဟိ ဇာတဿ၊ ကုဌာရီ [ကုဓါရီ (က။) ပဿ သံ။ နိ။ ၁။၁၈၀] ဇာယတေ မုခေ။

ယာယ ဆိန္ဒတိ အတ္တာနံ၊ ဗာလော ဒုဗ္ဘာသိတံ ဘဏံ။

‘‘န ဟိ သတ္ထံ သုနိသိတံ၊ ဝိသံ ဟလာဟလံ ဣဝ။

ဧဝံ ဝိရဒ္ဓံ ပါတေတိ၊ ဝါစာ ဒုဗ္ဘာသိတာ ယထာ’’တိ။

ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ။

၉၂။

‘‘ယော နိန္ဒိယံ ပသံသတိ, တံ ဝါ နိန္ဒတိ ယော ပသံသိယော။

ဝိစိနာတိ မုခေန သော ကလိံ၊ ကလိနာ တေန သုခံ န ဝိန္ဒတိ။

‘‘အပ္ပမတ္တော အယံ ကလိ၊ ယော အက္ခေသု ဓနပရာဇယော။

သဗ္ဗဿာပိ သဟာပိ အတ္တနာ၊ အယမေဝ မဟန္တတရော [မဟတ္တရော (က။) ပဿ အ။ နိ။ ၄။၃; သံ။ နိ။ ၁။၁၈၀] ကလိ။

ယော သုဂတေသု မနံ ပဒေါသယေ။

‘‘သတံ သဟဿာနံ နိရဗ္ဗုဒါနံ၊ ဆတ္တိံသတီ ပဉ္စ စ အဗ္ဗုဒါနိ။

ယမရိယဂရဟီ နိရယံ ဥပေတိ၊ ဝါစံ မနဉ္စ ပဏိဓါယ ပါပက’’န္တိ။

ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘ယော လောဘဂုဏေ အနုယုတ္တော၊ သော ဝစသာ [ဝစသာ စ (က။) ပဿ သု။ နိ။ ၆၆၈] ပရိဘာသတိ အညေ။

အဿဒ္ဓေါ ကဒရိယော [အနရိယော (သီ။ က။)] အဝဒညူ၊ မစ္ဆရိ ပေသုဏိယံ အနုယုတ္တော။

‘‘မုခဒုဂ္ဂ ဝိဘူတ အနရိယ၊ ဘူနဟု ပါပက ဒုက္ကဋကာရိ။

ပုရိသန္တ ကလီ အဝဇာတပုတ္တ [အဝဇာတကပုတ္တ (သီ။ က။) ပဿ သု။ နိ။ ၆၆၉]၊ မာ ဗဟုဘာဏိဓ နေရယိကောသိ။

‘‘ရဇမာကိရသီ အဟိတာယ၊ သန္တေ ဂရဟသိ ကိဗ္ဗိသကာရီ။

ဗဟူနိ ဒုစ္စရိတာနိ စရိတွာ၊ ဂစ္ဆသိ ခေါ ပပတံ စိရရတ္တ’’န္တိ။

ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ။

တတ္ထ ကတမံ ဝါသနာဘာဂိယံ သုတ္တံ?

‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ၊ မနောသေဋ္ဌာ မနောမယာ။

မနသာ စေ ပသန္နေန၊ ဘာသတိ ဝါ ကရောတိ ဝါ။

တတော နံ သုခမန္ဝေတိ၊ ဆာယာဝ အနပါယိနီ’’တိ [အနုပါယိနီတိ (က။) ပဿ ဓ။ ပ။ ၂]။

ဣဒံ ဝါသနာဘာဂိယံ သုတ္တံ။

၉၃။ မဟာနာမော သက္ကော ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ – ‘‘ဣဒံ, ဘန္တေ, ကပိလဝတ္ထု ဣဒ္ဓဉ္စေဝ ဖီတဉ္စ ဗာဟုဇညံ [ဗဟုဇနံ (သီ။ က။) ပဿ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၁၈] အာကိဏ္ဏမနုဿံ သမ္ဗာဓဗ္ယူဟံ, သော ခေါ အဟံ, ဘန္တေ, ဘဂဝန္တံ ဝါ ပယိရုပါသိတွာ မနောဘာဝနီယေ ဝါ ဘိက္ခူ သာယနှသမယံ ကပိလဝတ္ထုံ ပဝိသန္တော ဘန္တေနပိ ဟတ္ထိနာ သမာဂစ္ဆာမိ, ဘန္တေနပိ အဿေန သမာဂစ္ဆာမိ, ဘန္တေနပိ ရထေန သမာဂစ္ဆာမိ, ဘန္တေနပိ သကဋေန သမာဂစ္ဆာမိ, ဘန္တေနပိ ပုရိသေန သမာဂစ္ဆာမိ, တဿ မယှံ, ဘန္တေ, တသ္မိံ သမယေ မုဿတေဝ ဘဂဝန္တံ အာရဗ္ဘ သတိ, မုဿတိ ဓမ္မံ အာရဗ္ဘ သတိ, မုဿတိ သသံဃံ အာရဗ္ဘ သတိ။ တဿ မယှံ, ဘန္တေ, ဧဝံ ဟောတိ ‘ဣမမှိ စာဟံ သာယနှသမယေ ကာလံ ကရေယျံ, ကာ မယှံ [မမဿ (သီ။ က။) ပဿ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၁၈] ဂတိ, ကော အဘိသမ္ပရာယော’’’တိ။

‘‘မာ ဘာယိ, မဟာနာမ, မာ ဘာယိ, မဟာနာမ, အပါပကံ တေ မရဏံ ဘဝိဿတိ, အပါပိကာ [အပါပိကာ တေ (သီ။)] ကာလင်္ကိရိယာ။ စတူဟိ ခေါ, မဟာနာမ, ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော အရိယသာဝကော နိဗ္ဗာနနိန္နော ဟောတိ နိဗ္ဗာနပေါဏော နိဗ္ဗာနပဗ္ဘာရော။ ကတမေဟိ စတူဟိ? ဣဓ, မဟာနာမ, အရိယသာဝကော ဗုဒ္ဓေ အဝေစ္စပ္ပသာဒေန သမန္နာဂတော ဟောတိ, ဣတိပိ သော ဘဂဝါ အရဟံ။ပေ။။ ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါတိ။ ဓမ္မေ။ပေ။။ သံဃေ။ပေ။။ အရိယကန္တေဟိ သီလေဟိ သမန္နာဂတော ဟောတိ အခဏ္ဍေဟိ။ပေ။။ သမာဓိသံဝတ္တနိကေဟိ။ သေယျထာပိ, မဟာနာမ, ရုက္ခော ပါစီနနိန္နော ပါစီနပေါဏော ပါစီနပဗ္ဘာရော, သော မူလစ္ဆိန္နော [မူလေဟိ ဆိန္နော (သီ။ က။)] ကတမေန ပပတေယျာ’’တိ? ‘‘ယေန, ဘန္တေ, နိန္နော ယေန ပေါဏော ယေန ပဗ္ဘာရော’’တိ။ ‘‘ဧဝမေဝ ခေါ, မဟာနာမ, ဣမေဟိ စတူဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော အရိယသာဝကော နိဗ္ဗာနနိန္နော ဟောတိ နိဗ္ဗာနပေါဏော နိဗ္ဗာနပဗ္ဘာရော။ မာ ဘာယိ, မဟာနာမ, မာ ဘာယိ, မဟာနာမ, အပါပကံ တေ မရဏံ ဘဝိဿတိ, အပါပိကာ ကာလင်္ကိရိယာ’’တိ။

ဣဒံ ဝါသနာဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘သုခကာမာနိ ဘူတာနိ၊ ယော ဒဏ္ဍေန န ဟိံသတိ။

အတ္တနော သုခမေသာနော၊ ပေစ္စ သော လဘတေ သုခ’’န္တိ။

ဣဒံ ဝါသနာဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘ဂုန္နဉ္စေ တရမာနာနံ၊ ဥဇုံ ဂစ္ဆတိ ပုင်္ဂဝေါ။

သဗ္ဗာ တာ ဥဇုံ ဂစ္ဆန္တိ၊ နေတ္တေ ဥဇုံ ဂတေ သတိ။

‘‘ဧဝမေဝ မနုဿေသု၊ ယော ဟောတိ သေဋ္ဌသမ္မတော။

သော သစေ [သော စေဝ (သီ။) ပဿ (သီ။) ပဿ အ။ နိ။ ၄။၇၀] ဓမ္မံ စရတိ၊ ပဂေဝ ဣတရာ ပဇာ။

သဗ္ဗံ ရဋ္ဌံ သုခံ သေတိ၊ ရာဇာ စေ ဟောတိ ဓမ္မိကော’’တိ။

ဣဒံ ဝါသနာဘာဂိယံ သုတ္တံ။

၉၄။ ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ။ တေန ခေါ ပန သမယေန သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော စီဝရကမ္မံ ကရောန္တိ ‘‘နိဋ္ဌိတစီဝရော ဘဂဝါ တေမာသစ္စယေန စာရိကံ ပက္ကမိဿတီ’’တိ။ တေန ခေါ ပန သမယေန ဣသိဒတ္တပုရာဏာ ထပတယော သာကေတေ [သာဓုကေ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၀၂)] ပဋိဝသန္တိ ကေနစိ ဒေဝ ကရဏီယေန။ အဿောသုံ ခေါ ဣသိဒတ္တပုရာဏာ ထပတယော ‘‘သမ္ဗဟုလာ ကိရ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော စီဝရကမ္မံ ကရောန္တိ။ နိဋ္ဌိတစီဝရော ဘဂဝါ တေမာသစ္စယေန စာရိကံ ပက္ကမိဿတီ’’တိ။

အထ ခေါ ဣသိဒတ္တပုရာဏာ ထပတယော မဂ္ဂေ ပုရိသံ ဌပေသုံ ‘‘ယဒါ တွံ အမ္ဘော ပုရိသ ပဿေယျာသိ ဘဂဝန္တံ အာဂစ္ဆန္တံ အရဟန္တံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ, အထ အမှာကံ အာရောစေယျာသီ’’တိ။ ဒွီဟတီဟံ ဌိတော ခေါ သော ပုရိသော အဒ္ဒသ ဘဂဝန္တံ ဒူရတောဝ အာဂစ္ဆန္တံ, ဒိသွာန ယေန ဣသိဒတ္တပုရာဏာ ထပတယော တေနုပသင်္ကမိ, ဥပသင်္ကမိတွာ ဣသိဒတ္တပုရာဏေ ထပတယော ဧတဒဝေါစ ‘‘အယံ သော ဘန္တေ [အယံ ဘန္တေ (သီ။ က။) ပဿ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၀၂] ဘဂဝါ အာဂစ္ဆတိ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ, ယဿဒါနိ ကာလံ မညထာ’’တိ။

အထ ခေါ ဣသိဒတ္တပုရာဏာ ထပတယော ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမိံသု, ဥပသင်္ကမိတွာ ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ ဘဂဝန္တံ ပိဋ္ဌိတော ပိဋ္ဌိတော အနုဗန္ဓိံသု။ အထ ခေါ ဘဂဝါ မဂ္ဂါ ဩက္ကမ္မ ယေန အညတရံ ရုက္ခမူလံ တေနုပသင်္ကမိ, ဥပသင်္ကမိတွာ ပညတ္တေ အာသနေ နိသီဒိ။ ဣသိဒတ္တပုရာဏာ ထပတယော ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု, ဧကမန္တံ နိသိန္နာ ခေါ ဣသိဒတ္တပုရာဏာ ထပတယော ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစုံ –

‘‘ယဒါ မယံ ဘန္တေ ဘဂဝန္တံ သုဏောမ ‘သာဝတ္ထိယာ ကောသလေသု စာရိကံ ပက္ကမိဿတီ’တိ, ဟောတိ နော တသ္မိံ သမယေ အနတ္တမနတာ ဟောတိ ဒေါမနဿံ ‘ဒူရေ နော ဘဂဝါ ဘဝိဿတီ’တိ။ ယဒါ ပန မယံ ဘန္တေ ဘဂဝန္တံ သုဏောမ ‘သာဝတ္ထိယာ ကောသလေသု စာရိကံ ပက္ကန္တော’တိ, ဟောတိ နော တသ္မိံ သမယေ အနတ္တမနတာ ဟောတိ ဒေါမနဿံ ‘ဒူရေ နော ဘဂဝါ’တိ။ပေ။။။

‘‘ယဒါ ပန မယံ ဘန္တေ ဘဂဝန္တံ သုဏောမ ‘ကာသီသု မဂဓေသု [ကာသီဟိ မာဂဓေ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၀၂)] စာရိကံ ပက္ကမိဿတီ’တိ, ဟောတိ နော တသ္မိံ သမယေ အနတ္တမနတာ ဟောတိ ဒေါမနဿံ ‘ဒူရေ နော ဘဂဝါ ဘဝိဿတီ’တိ ။ ယဒါ ပန မယံ ဘန္တေ ဘဂဝန္တံ သုဏောမ ‘ကာသီသု မဂဓေသု စာရိကံ ပက္ကန္တော’တိ, အနပ္ပကာ နော တသ္မိံ သမယေ အနတ္တမနတာ ဟောတိ အနပ္ပကံ ဒေါမနဿံ ‘ဒူရေ နော ဘဂဝါ’တိ။

‘‘ယဒါ ပန မယံ ဘန္တေ ဘဂဝန္တံ သုဏောမ ‘မဂဓေသု ကာသီသု စာရိကံ ပက္ကမိဿတီ’တိ, ဟောတိ နော တသ္မိံ သမယေ အတ္တမနတာ ဟောတိ သောမနဿံ ‘အာသန္နေ နော ဘဂဝါ ဘဝိဿတီ’တိ။ ယဒါ ပန မယံ ဘန္တေ ဘဂဝန္တံ သုဏောမ ‘မဂဓေသု ကာသီသု စာရိကံ ပက္ကန္တော’တိ, ဟောတိ နော တသ္မိံ သမယေ အတ္တမနတာ ဟောတိ သောမနဿံ ‘အာသန္နေ နော ဘဂဝါ’တိ။ပေ။။။

‘‘ယဒါ ပန မယံ ဘန္တေ ဘဂဝန္တံ သုဏောမ ‘ကောသလေသု သာဝတ္ထိံ [သာဝတ္ထိယံ (သီ။ က။)] စာရိကံ ပက္ကမိဿတီ’တိ။ ဟောတိ နော တသ္မိံ သမယေ အတ္တမနတာ ဟောတိ သောမနဿံ ‘အာသန္နေ နော ဘဂဝါ ဘဝိဿတီ’တိ။

‘‘ယဒါ ပန မယံ ဘန္တေ ဘဂဝန္တံ သုဏောမ ‘သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ’တိ ဟောတိ အနပ္ပကာ နော တသ္မိံ သမယေ အတ္တမနတာ, ဟောတိ အနပ္ပကံ သောမနဿံ ‘အာသန္နေ နော ဘဂဝါ’’’တိ။

‘‘တသ္မာတိဟ, ထပတယော, သမ္ဗာဓေါ ဃရာဝါသော ရဇာပထော, အဗ္ဘောကာသော ပဗ္ဗဇ္ဇာ, အလဉ္စ ပန ဝေါ, ထပတယော, အပ္ပမာဒါယာ’’တိ။ ‘‘အတ္ထိ ခေါ နော, ဘန္တေ, ဧတမှာ သမ္ဗာဓါ အညော သမ္ဗာဓေါ သမ္ဗာဓတရော စေဝ သမ္ဗာဓသင်္ခါတတရော စာ’’တိ? ‘‘ကတမော ပန ဝေါ, ထပတယော, ဧတမှာ သမ္ဗာဓါ အညော သမ္ဗာဓေါ သမ္ဗာဓတရော စေဝ သမ္ဗာဓသင်္ခါတတရော စာ’’တိ?

‘‘ဣဓ မယံ, ဘန္တေ, ယဒါ ရာဇာ ပသေနဒိ ကောသလော ဥယျာနဘူမိံ နိယျာတုကာမော [ဂန္တုကာမော (သီ။ က။) ပဿ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၀၂] ဟောတိ, ယေ တေ ရညော ပသေနဒိဿ ကောသလဿ နာဂါ ဩပဝယ္ဟာ, တေ ကပ္ပေတွာ ယာ တာ ရညော ပသေနဒိဿ ကောသလဿ ပဇာပတိယော ပိယာ မနာပါ, တာ [တာသံ (သီ။ က။)] ဧကံ ပုရတော ဧကံ ပစ္ဆတော နိသီဒါပေမ, တာသံ ခေါ ပန, ဘန္တေ, ဘဂိနီနံ ဧဝရူပေါ ဂန္ဓော ဟောတိ။ သေယျထာပိ နာမ ဂန္ဓကရဏ္ဍကဿ တာဝဒေဝ ဝိဝရိယမာနဿ, ယထာ တံ ရာဇကညာနံ [ရာဇာရဟေန (သီ။ က။)] ဂန္ဓေန ဝိဘူသိတာနံ။ တာသံ ခေါ ပန, ဘန္တေ, ဘဂိနီနံ ဧဝရူပေါ ကာယသမ္ဖဿော ဟောတိ, သေယျထာပိ နာမ တူလပိစုနော ဝါ ကပ္ပါဟပိစုနော ဝါ, ယထာ တံ ရာဇကညာနံ သုခေဓိတာနံ။ တသ္မိံ ခေါ ပန, ဘန္တေ, သမယေ နာဂေါပိ ရက္ခိတဗ္ဗော ဟောတိ။ တာပိ ဘဂိနိယော ရက္ခိတဗ္ဗာ ဟောတိ။ အတ္တာပိ ရက္ခိတဗ္ဗာ ဟောတိ။ န ခေါ ပန မယံ, ဘန္တေ, အဘိဇာနာမ တာသု ဘဂီနိသု ပါပကံ စိတ္တံ ဉပ္ပါဒေန္တာ, အယံ ခေါ နော, ဘန္တေ, ဧတမှာ သမ္ဗာဓါ အညော သမ္ဗာဓေါ သမ္ဗာဓတရော စေဝ သမ္ဗာဓသံဃာတတရော စာတိ။

‘‘တသ္မာတိဟ , ထပတယော, သမ္ဗာဓေါ ဃရာဝါသော ရဇာပထော, အဗ္ဘောကာသော ပဗ္ဗဇ္ဇာ။ အလဉ္စ ပန ဝေါ, ထပတယော, အပ္ပမာဒါယ။ စတူဟိ ခေါ ထပတယော, ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော အရိယသာဝကော သောတာပန္နော ဟောတိ အဝိနိပါတဓမ္မော နိယတော သမ္ဗောဓိပရာယဏော။

‘‘ကတမေဟိ စတူဟိ? ဣဓ, ထပတယော, သုတဝါ အရိယသာဝကော ဗုဒ္ဓေ အဝေစ္စပ္ပသာဒေန သမန္နာဂတော ဟောတိ ဣတိပိ သော ဘဂဝါ အရဟံ။ပေ။။ ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါတိ, ဓမ္မေ။ပေ။။ သံဃေ။ပေ။။ ဝိဂတမလမစ္ဆေရေန စေတသာ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသတိ, မုတ္တစာဂေါ ပယတပါဏိ ဝေါဿဂ္ဂရတော ယာစယောဂေါ ဒါနသံဝိဘာဂရတော အပ္ပဋိဝိဘတ္တံ။ ဣမေဟိ ခေါ, ထပတယော, စတူဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော အရိယသာဝကော သောတာပန္နော ဟောတိ အဝိနိပါတဓမ္မော နိယတော သမ္ဗောဓိပရာယဏော။

‘‘တုမှေ ခေါ, ထပတယော, ဗုဒ္ဓေ အဝေစ္စပ္ပသာဒေန သမန္နာဂတာ ဣတိပိ သော ဘဂဝါ အရဟံ။ပေ။။ ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါတိ, ဓမ္မေ။ပေ။။ သံဃေ။ပေ။။ ယံ ခေါ ပန ကိဉ္စိ ကုလေ ဒေယျဓမ္မံ, သဗ္ဗံ တံ အပ္ပဋိဝိဘတ္တံ သီလဝန္တေဟိ ကလျာဏဓမ္မေဟိ, တံ ကိံ မညထ, ထပတယော, ကတိဝိဓါ တေ ကောသလေသု မနုဿာ ယေ တုမှာကံ သမသမာ ယဒိဒံ ဒါနသံဝိဘာဂေဟီ’’တိ? ‘‘လာဘာ နော, ဘန္တေ, သုလဒ္ဓံ နော, ဘန္တေ, ယေသံ နော ဘဂဝါ ဧဝံ ပဇာနာတီ’’တိ။

ဣဒံ ဝါသနာဘာဂိယံ သုတ္တံ။

၉၅။

‘‘ဧကပုပ္ဖံ စဇိတွာန [ယဇိတွာန (က။) ပဿ ထေရဂါ။ ၉၆], သဟဿံ ကပ္ပကောဋိယော။

ဒေဝေ စေဝ မနုဿေ စ၊ သေသေန ပရိနိဗ္ဗုတော’’တိ။

ဣဒံ ဝါသနာဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘အဿတ္ထေ ဟရိတောဘာသေ၊ သံဝိရူဠှမှိ ပါဒပေ။

ဧကံ ဗုဒ္ဓဂတံ [ဗုဒ္ဓကတံ (က။) ပဿ ထေရဂါ။ ၂၁၇] သညံ၊ အလဘိံတ္ထံ [အလဘိံဟံ (သီ။ က။)] ပတိဿတော။

‘‘အဇ္ဇ တိံသံ တတော ကပ္ပါ၊ နာဘိဇာနာမိ ဒုဂ္ဂတိံ။

တိဿော ဝိဇ္ဇာ သစ္ဆိကတာ၊ တဿာ သညာယ ဝါသနာ’’တိ။

ဣဒံ ဝါသနာဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘ပိဏ္ဍာယ ကောသလံ ပုရံ၊ ပါဝိသိ အဂ္ဂပုဂ္ဂလော။

အနုကမ္ပကော ပုရေဘတ္တံ၊ တဏှာနိဃာတကော မုနိ။

‘‘ပုရိသဿ ဝဋံသကော ဟတ္ထေ၊ သဗ္ဗပုပ္ဖေဟိလင်္ကတော။

သော အဒ္ဒသာသိ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဘိက္ခုသံဃပုရက္ခတံ။

‘‘ပဝိသန္တံ ရာဇမဂ္ဂေန၊ ဒေဝမာနုသပူဇိတံ။

ဟဋ္ဌော စိတ္တံ ပသာဒေတွာ၊ သမ္ဗုဒ္ဓမုပသင်္ကမိ။

‘‘သော တံ ဝဋံသကံ သုရဘိံ၊ ဝဏ္ဏဝန္တံ မနောရမံ။

သမ္ဗုဒ္ဓဿုပနာမေသိ၊ ပသန္နော သေဟိ ပါဏိဘိ။

‘‘တတော အဂ္ဂိသိခါ ဝဏ္ဏာ၊ ဗုဒ္ဓဿ လပနန္တရာ။

သဟဿရံသိ ဝိဇ္ဇုရိဝ၊ ဩက္ကာ နိက္ခမိ အာနနာ။

‘‘ပဒက္ခိဏံ ကရိတွာန၊ သီသေ အာဒိစ္စဗန္ဓုနော။

တိက္ခတ္တုံ ပရိဝဋ္ဋေတွာ၊ မုဒ္ဓနန္တရဓါယထ။

‘‘ဣဒံ ဒိသွာ အစ္ဆရိယံ၊ အဗ္ဘုတံ လောမဟံသနံ။

ဧကံသံ စီဝရံ ကတွာ၊ အာနန္ဒော ဧတဒဗြဝိ။

‘‘‘ကော ဟေတု သိတကမ္မဿ၊ ဗျာကရောဟိ မဟာမုနေ။

ဓမ္မာလောကော ဘဝိဿတိ၊ ကင်္ခံ ဝိတရ နော မုနေ။

‘‘‘ယဿ တံ သဗ္ဗဓမ္မေသု၊ သဒါ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ။

ကင္ခိံ ဝေမတိကံ ထေရံ၊ အာနန္ဒံ ဧတဒဗြဝိ။

‘‘‘ယော သော အာနန္ဒ ပုရိသော၊ မယိ စိတ္တံ ပသာဒယိ။

စတုရာသီတိကပ္ပါနိ၊ ဒုဂ္ဂတိံ န ဂမိဿတိ။

‘‘‘ဒေဝေသု ဒေဝသောဘဂ္ဂံ၊ ဒိဗ္ဗံ ရဇ္ဇံ ပသာသိယ။

မနုဇေသု မနုဇိန္ဒော၊ ရာဇာ ရဋ္ဌေ ဘဝိဿတိ။

‘‘‘သော စရိမံ ပဗ္ဗဇိတွာ၊ သစ္ဆိကတွာန [သစ္ဆိကတွာ စ (က။)] ဓမ္မတံ။

ပစ္စေကဗုဒ္ဓေါ ဓုတရာဂေါ၊ ဝဋံသကော နာမ ဘဝိဿတိ။

‘‘‘နတ္ထိ စိတ္တေ [ပဿ ဝိ။ ဝ။ ၈၀၄] ပသန္နမှိ၊ အပ္ပကာ နာမ ဒက္ခိဏာ။

တထာဂတေ ဝါ သမ္ဗုဒ္ဓေ၊ အထ ဝါ တဿ သာဝကေ။

‘‘‘ဧဝံ အစိန္တိယာ [ပဿ အပ။ ထေရ ၁။၁။၈၂] ဗုဒ္ဓါ၊ ဗုဒ္ဓဓမ္မာ အစိန္တိယာ။

အစိန္တိယေ ပသန္နာနံ၊ ဝိပါကော ဟောတိ အစိန္တိယော’’’တိ။

ဣဒံ ဝါသနာဘာဂိယံ သုတ္တံ။

၉၆။ ‘‘ဣဓါဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဧကစ္စံ ပုဂ္ဂလံ ပသန္နစိတ္တံ ဧဝံ စေတသာ စေတော ပရိစ္စ ပဇာနာမိ ‘‘(ယထာ ခေါ အယံ ပုဂ္ဂလော ဣရိယတိ, ယဉ္စ ပဋိပဒံ ပဋိပန္နော, ယဉ္စ မဂ္ဂံ သမာရူဠ္ဟော) [( ) နတ္ထိ အ။ နိ။ ၁။၄၃-၄၄; ဣတိဝု။ ၂၁]။ ဣမမှိ စာယံ သမယေ ကာလံ ကရေယျ, ယထာဘတံ နိက္ခိတ္တော ဧဝံ သဂ္ဂေ။ တံ ကိဿ ဟေတု? စိတ္တံ ဟိဿ, ဘိက္ခဝေ, ပသန္နံ, စေတောပသာဒဟေတု [စိတ္တပ္ပသာဒဟေတု (သီ။ က။)] ခေါ ပန ဧဝမိဓေကစ္စေ သတ္တာ ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ သုဂတိံ သဂ္ဂံ လောကံ ဥပပဇ္ဇန္တီ’’တိ။ ဧတမတ္ထံ ဘဂဝါ အဝေါစ, တတ္ထေတံ ဣတိ ဝုစ္စတိ –

‘‘ပသန္နစိတ္တံ ဉတွာန၊ ဧကစ္စံ ဣဓ ပုဂ္ဂလံ။

ဧတမတ္ထဉ္စ ဗျာကာသိ၊ ဗုဒ္ဓေါ [သတ္ထာ (သီ။ က။) ပဿ ဣတိဝု။ ၂၁] ဘိက္ခူန သန္တိကေ။

‘‘ဣမမှိ စာယံ သမယေ၊ ကာလံ ကယိရာထ ပုဂ္ဂလော။

သဂ္ဂမှိ ဥပပဇ္ဇေယျ၊ စိတ္တံ ဟိဿ ပသာဒိတံ။

‘‘စေတောပသာဒဟေတု ဟိ၊ သတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ သုဂ္ဂတိံ။

ယထာဘတံ နိက္ခိပေယျ၊ ဧဝမေဝံ တထာဝိဓေါ။

ကာယဿ ဘေဒါ သပ္ပညော၊ သဂ္ဂံ သော ဥပပဇ္ဇတီ’’တိ။

‘‘အယမ္ပိ အတ္ထော ဝုတ္တော ဘဂဝတာ ဣတိ မေ သုတ’’န္တိ။

ဣဒံ ဝါသနာဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘သုဝဏ္ဏစ္ဆဒနံ နာဝံ၊ နာရိ အာရုယှ တိဋ္ဌသိ။

ဩဂါဟသိ [ဩဂါဟသေ (သီ။ က။) ပဿ ဝိ။ ဝ။ ၅၃] ပေါက္ခရဏိံ၊ ပဒ္မံ ဆိန္ဒသိ ပါဏိနာ။

‘‘ကေန တေ တာဒိသော ဝဏ္ဏော၊ အာနုဘာဝေါ ဇုတိ စ တေ။

ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စ တေ ဘောဂါ၊ ယေ ကေစိ မနသိစ္ဆိတာ။

‘‘ပုစ္ဆိတာ ဒေဝတေ သံသ၊ ကိဿ ကမ္မဿိဒံ ဖလံ။

သာ ဒေဝတာ အတ္တမနာ၊ ဒေဝရာဇေန ပုစ္ဆိတာ။

‘‘ပဉ္ဟံ ပုဋ္ဌာ ဝိယာကာသိ၊ သက္ကဿ ဣတိ မေ သုတံ။

အဒ္ဓါနံ ပဋိပန္နာဟံ၊ ဒိသွာ ထူပံ မနောရမံ။

‘‘တတ္ထ စိတ္တံ ပသာဒေသိံ၊ ကဿပဿ ယသဿိနော။

ပဒ္ဓပုပ္ဖေဟိ ပူဇေသိံ၊ ပသန္နာ သေဟိ တဿေဝ။

ကမ္မဿ ဖလံ ဝိပါကော၊ ဧတာဒိသံ ကတပုညာ လဘန္တီ’’တိ။

ဣဒံ ဝါသနာဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘ဒါနကထာ သီလကထာ သဂ္ဂကထာ ပုညကထာ ပုညဝိပါကကထာ’’တိ။

ဣဒံ ဝါသနာဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘အပိစာပိ ပံသုထူပေသု ဥဒ္ဒိဿကတေသု ဒသဗလဓရာနံ တတ္ထပိ ကာရံ ကတွာ သဂ္ဂေသု နရာ ပမောဒန္တီ’’တိ။

ဣဒံ ဝါသနာဘာဂိယံ သုတ္တံ။

၉၇။

‘‘ဒေဝပုတ္တသရီရဝဏ္ဏာ, သဗ္ဗေ သုဘဂသဏ္ဌိတီ။

ဥဒကေန ပံသုံ တေမေတွာ၊ ထူပံ ဝဍ္ဎေထ ကဿပံ။

‘‘အယံ သုဂတ္တေ သုဂတဿ ထူပေါ၊ မဟေသိနော ဒသဗလဓမ္မဓါရိနော။

တသ္မိံ [ယသ္မိံ (သီ။)] ဣမေ ဒေဝမနုဇာ ပသန္နာ၊ ကာရံ ကရောန္တာ ဇရာမရဏာ ပမုစ္စရေ’’တိ။

ဣဒံ ဝါသနာဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘ဥဠာရံ ဝတ တံ အာသိ၊ ယာဟံ ထူပံ မဟေသိနော။

ဥပ္ပလာနိ စ စတ္တာရိ၊ မာလဉ္စ အဘိရောပယိံ။

‘‘အဇ္ဇ တိံသံ တတော ကပ္ပါ၊ နာဘိဇာနာမိ ဒုဂ္ဂတိံ။

ဝိနိပါတံ န ဂစ္ဆာမိ၊ ထူပံ ပူဇေတွ [ပူဇေတွာ (က။)] သတ္ထုနော’’တိ။

ဣဒံ ဝါသနာဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘ဗာတ္တိံသလက္ခဏဓရဿ၊ ဝိဇိတဝိဇယဿ လောကနာထဿ။

သတသဟဿံ ကပ္ပေ၊ မုဒိတော ထူပံ အပူဇေသိ။

‘‘ယံ မယာ ပသုတံ ပုညံ၊ တေန စ ပုညေန ဒေဝ သောဘဂ္ဂံ။

ရဇ္ဇာနိ စ ကာရိတာနိ၊ အနာဂန္တုန ဝိနိပါတံ။

‘‘ယံ စက္ခု အဒန္တဒမကဿ၊ သာသနေ ပဏိဟိတံ တထာ။

စိတ္တံ တံ မေ သဗ္ဗံ၊ လဒ္ဓံ ဝိမုတ္တစိတ္တမှိ ဝိဓူတလတော’’တိ။

ဣဒံ ဝါသနာဘာဂိယံ သုတ္တံ။

၉၈။

‘‘သာမာကပတ္ထောဒနမတ္တမေဝ ဟိ, ပစ္စေကဗုဒ္ဓမှိ အဒါသိ ဒက္ခိဏံ။

ဝိမုတ္တစိတ္တေ အခိလေ အနာသဝေ၊ အရဏဝိဟာရိမှိ အသင်္ဂမာနသေ။

‘‘တသ္မိဉ္စ ဩကပ္ပယိ ဓမ္မမုတ္တမံ၊ တသ္မိဉ္စ ဓမ္မေ ပဏိဓေသိံ မာနသံ။

ဧဝံ ဝိဟာရီဟိ မေ သင်္ဂမော သိယာ၊ ဘဝေ ကုဒါသုပိ စ မာ အပေက္ခဝါ။

‘‘တဿေဝ ကမ္မဿ ဝိပါကတော အဟံ၊ သဟဿက္ခတ္တုံ ကုရုသူပပဇ္ဇထ [ကုရူသူပပဇ္ဇထ (သီ။)]။

ဒီဃာယုကေသု အမမေသု ပါဏိသု၊ ဝိသေသဂါမီသု အဟီနဂါမိသု။

‘‘တဿေဝ ကမ္မဿ ဝိပါကတော အဟံ၊ သဟဿက္ခတ္တုံ တိဒသောပပဇ္ဇထ။

ဝိစိတြမာလာဘရဏာနုလေပိသု၊ ဝိသိဋ္ဌကာယူပဂတော ယသဿိသု။

‘‘တဿေဝ ကမ္မဿ ဝိပါကတော အဟံ၊ ဝိမုတ္တစိတ္တော အခိလော အနာသဝေါ။

ဣမေဟိ မေ အန္တိမဒေဟဓါရိဘိ၊ သမာဂမော အာသိဟိ တာဟိ တာသိဟိ။

‘‘ပစ္စက္ခံ ခ္ဝိမံ အဝစ တထာဂတော ဇိနော၊ သမိဇ္ဈတေ သီလဝတော ယဒိစ္ဆတိ။

ယထာ ယထာ မေ မနသာ ဝိစိန္တိတံ၊ တထာ သမိဒ္ဓံ အယမန္တိမော ဘဝေါ’’တိ။

ဣဒံ ဝါသနာဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘ဧကတိံသမှိ ကပ္ပမှိ ဇိနော အနေဇော၊ အနန္တဒဿီ ဘဂဝါ သိခီတိ။

တဿာပိ ရာဇာ ဘာတာ သိခိဒ္ဓေ [သိခဏ္ဍိ (သီ။)]၊ ဗုဒ္ဓေ စ ဓမ္မေ စ အဘိပ္ပသန္နော။

‘‘ပရိနိဗ္ဗုတေ လောကဝိနာယကမှိ၊ ထူပံ သကာသိ ဝိပုလံ မဟန္တံ။

သမန္တတော ဂါဝုတိကံ မဟေသိနော၊ ဒေဝါတိဒေဝဿ နရုတ္တမဿ။

‘‘တသ္မိံ မနုဿော ဗလိမာဘိဟာရီ၊ ပဂ္ဂယှ ဇာတိသုမနံ ပဟဋ္ဌော။

ဝါတေန ပုပ္ဖံ ပတိတဿ ဧကံ၊ တာဟံ ဂဟေတွာန တဿေဝ ဒါသိ။

‘‘သော မံ အဝေါစာဘိပသန္နစိတ္တော၊ တုယှမေဝ ဧတံ ပုပ္ဖံ ဒဒါမိ။

တာဟံ ဂဟေတွာ အဘိရောပယေသိံ၊ ပုနပ္ပုနံ ဗုဒ္ဓမနုဿရန္တော။

‘‘အဇ္ဇ တိံသံ တတော ကပ္ပါ၊ နာဘိဇာနာမိ ဒုဂ္ဂတိံ။

ဝိနိပါတဉ္စ န ဂစ္ဆာမိ၊ ထူပပူဇာယိဒံ ဖလ’’န္တိ။

ဣဒံ ဝါသနာဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘ကပိလံ နာမ နဂရံ၊ သုဝိဘတ္တံ မဟာပထံ။

အာကိဏ္ဏမိဒ္ဓံ ဖီတဉ္စ၊ ဗြဟ္မဒတ္တဿ ရာဇိနော။

‘‘ကုမ္မာသံ ဝိက္ကိဏိံ တတ္ထ၊ ပဉ္စာလာနံ ပုရုတ္တမေ။

သောဟံ အဒ္ဒသိံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဥပရိဋ္ဌံ ယသဿိနံ။

‘‘ဟဋ္ဌော စိတ္တံ ပသာဒေတွာ၊ နိမန္တေသိံ နရုတ္တမံ။

အရိဋ္ဌံ ဓုဝဘတ္တေန၊ ယံ မေ ဂေဟမှိ ဝိဇ္ဇထ။

‘‘တတော စ ကတ္တိကော ပုဏ္ဏော [ကတ္တိကာ ပုဏ္ဏာ (က။)]၊ ပုဏ္ဏမာသီ ဥပဋ္ဌိတာ။

နဝံ ဒုဿယုဂံ ဂယှ၊ အရိဋ္ဌဿောပနာမယိံ။

‘‘ပသန္နစိတ္တံ ဉတွာန၊ ပဋိဂ္ဂဏှိ နရုတ္တမော။

အနုကမ္ပကော ကာရုဏိကော၊ တဏှာနိဃာတကော မုနိ။

‘‘တာဟံ ကမ္မံ ကရိတွာန၊ ကလျာဏံ ဗုဒ္ဓဝဏ္ဏိတံ။

ဒေဝေ စေဝ မနုဿေ စ၊ သန္ဓာဝိတွာ တတော စုတော။

‘‘ဗာရာဏသိယံ နဂရေ၊ သေဋ္ဌိဿ ဧကပုတ္တကော။

အဍ္ဎေ ကုလသ္မိံ ဥပ္ပဇ္ဇိံ၊ ပါဏေဟိ စ ပိယတရော။

‘‘တတော စ ဝိညုတံ ပတ္တော၊ ဒေဝပုတ္တေန စောဒိတော။

ပါသာဒါ ဩရူဟိတွာန၊ သမ္ဗုဒ္ဓမုပသင်္ကမိံ။

‘‘သော မေ ဓမ္မမဒေသယိ၊ အနုကမ္ပာယ ဂေါတမော။

ဒုက္ခံ ဒုက္ခသမုပ္ပါဒံ၊ ဒုက္ခဿ စ အတိက္ကမံ။

‘‘အရိယံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ၊ ဒုက္ခူပသမဂါမိနံ။

စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ၊ မုနိ ဓမ္မမဒေသယိ။

‘‘တဿာဟံ ဝစနံ သုတွာ၊ ဝိဟရိံ သာသနေ ရတော။

သမထံ ပဋိဝိဇ္ဈာဟံ၊ ရတ္တိန္ဒိဝမတန္ဒိတော။

‘‘အဇ္ဈတ္တဉ္စ ဗဟိဒ္ဓါ စ၊ ယေ မေ ဝိဇ္ဇိံသု [ဝိဇ္ဈိံသု (သီ။)] အာသဝါ။

သဗ္ဗေ အာသုံ သမုစ္ဆိန္နာ၊ န စ ဥပ္ပဇ္ဇရေ ပုန။

‘‘ပရိယန္တကတံ ဒုက္ခံ၊ စရိမောယံ သမုဿယော။

ဇာတိမရဏသံသာရော၊ နတ္ထိဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ။

ဣဒံ ဝါသနာဘာဂိယံ သုတ္တံ။

၉၉။ တတ္ထ ကတမံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သုတ္တံ?

‘‘ဥဒ္ဓံ အဓေါ သဗ္ဗဓိ ဝိပ္ပမုတ္တော၊ အယံ အဟသ္မီတိ [အယမဟမသ္မီတိ (သီ။) ပဿ ဥဒါ။ ၆၁] အနာနုပဿီ။

ဧဝံ ဝိမုတ္တော ဥဒတာရိ ဩဃံ၊ အတိဏ္ဏပုဗ္ဗံ အပုနဗ္ဘဝါယာ’’တိ။

ဣဒံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘သီလဝတော , အာနန္ဒ, န စေတနာ [စေတနာယ (အ။ နိ။ ၁၁။၂)] ကရဏီယာ ‘ကိန္တိ မေ အဝိပ္ပဋိသာရော ဇာယေယျာ’တိ။ ဓမ္မတာ ဧသာ, အာနန္ဒ, ယံ သီလဝတော အဝိပ္ပဋိသာရော ဇာယေယျ။ အဝိပ္ပဋိသာရိနာ, အာနန္ဒ, န စေတနာ ကရဏီယာ ‘ကိန္တိ မေ ပါမောဇ္ဇံ ဇာယေယျာ’တိ။ ဓမ္မတာ ဧသာ, အာနန္ဒ, ယံ အဝိပ္ပဋိသာရိနော ပါမောဇ္ဇံ ဇာယေယျ။ ပမုဒိတေန, အာနန္ဒ, န စေတနာ ကရဏီယာ ‘ကိန္တိ မေ ဣတိ ဇာယေယျာ’တိ။ ဓမ္မတာ ဧသာ, အာနန္ဒ, ယံ ပမုဒိတဿ ဣတိ ဇာယေယျ။ ဣတိမနဿ, အာနန္ဒ, န စေတနာ ကရဏီယာ ‘ကိန္တိ မေ ကာယော ပဿမ္ဘေယျာ’တိ။ ဓမ္မတာ ဧသာ, အာနန္ဒ, ယံ ဣတိမနဿ ကာယော ပဿမ္ဘေယျ။ ပဿဒ္ဓကာယဿ အာနန္ဒ, န စေတနာ ကရဏီယာ ‘ကိန္တာဟံ သုခံ ဝေဒိယေယျ’န္တိ။ ဓမ္မတာ ဧသာ, အာနန္ဒ, ယံ ပဿဒ္ဓကာယော သုခံ ဝေဒိယေယျ။ သုခိနော အာနန္ဒ, န စေတနာ ကရဏီယာ ‘ကိန္တိ မေ သမာဓိ ဇာယေယျာ’တိ။ ဓမ္မတာ ဧသာ, အာနန္ဒ, ယံ သုခိနော သမာဓိ ဇာယေယျ။ သမာဟိတဿ အာနန္ဒ, န စေတနာ ကရဏီယာ ‘ကိန္တာဟံ ယထာဘူတံ ပဇာနေယျ’န္တိ။ ဓမ္မတာ ဧသာ, အာနန္ဒ, ယံ သမာဟိတော ယထာဘူတံ ပဇာနေယျ။ ယထာဘူတံ ပဇာနတာ , အာနန္ဒ, န စေတနာ ကရဏီယာ ‘ကိန္တိ မေ နိဗ္ဗိဒါ ဇာယေယျာ’တိ။ ဓမ္မတာ ဧသာ, အာနန္ဒ, ယံ ယထာဘူတံ ပဇာနန္တော နိဗ္ဗိန္ဒေယျ။ နိဗ္ဗိန္ဒန္တေန, အာနန္ဒ, န စေတနာ ကရဏီယာ ‘ကိန္တိ မေ ဝိရာဂေါ ဇာယေယျာ’တိ။ ဓမ္မတာ ဧသာ, အာနန္ဒ, ယံ နိဗ္ဗိန္ဒန္တော ဝိရဇ္ဇေယျ။ ဝိရဇ္ဇန္တေန အာနန္ဒ န စေတနာ ကရဏီယာ ‘ကိန္တိ မေ ဝိမုတ္တိ ဇာယေယျာ’တိ။ ဓမ္မတာ ဧသာ, အာနန္ဒ, ယံ ဝိရဇ္ဇန္တော ဝိမုစ္စေယျ။ ဝိမုတ္တေန, အာနန္ဒ, န စေတနာ ကရဏီယာ ‘ကိန္တိ မေ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျာ’တိ။ ဓမ္မတာ ဧသာ, အာနန္ဒ, ယံ ဝိမုတ္တဿ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျာ’’တိ။

ဣဒံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သုတ္တံ။

၁၀၀။

‘‘ယဒါ ဟဝေ ပါတုဘဝန္တိ ဓမ္မာ, အာတာပိနော ဈာယတော ဗြာဟ္မဏဿ။

အထဿ ကင်္ခါ ဝပယန္တိ သဗ္ဗာ၊ ယတော ပဇာနာတိ သဟေတုဓမ္မ’’န္တိ။

ဣဒံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘ယဒါ ဟဝေ ပါတုဘဝန္တိ ဓမ္မာ၊ အာတာပိနော ဈာယတော ဗြာဟ္မဏဿ။

အထဿ ကင်္ခါ ဝပယန္တိ သဗ္ဗာ၊ ယတော ခယံ ပစ္စယာနံ အဝေဒီ’’တိ။

ဣဒံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘ကိံနု [ပဿ သံ။ နိ။ ၂။၂၄၃] ကုဇ္ဈသိ မာ ကုဇ္ဈိ၊ အက္ကောဓေါ တိဿ တေ ဝရံ။

ကောဓမာနမက္ခဝိနယတ္ထံ ဟိ၊ တိဿ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတီ’’တိ။

ဣဒံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘ကဒါဟံ နန္ဒံ ပဿေယျံ၊ အာရညံ [အရညံ (က။) ပဿ သံ။ နိ။ ၂။၂၄၂] ပံသုကူလိကံ။

အညာတုဉ္ဆေန ယာပေန္တံ၊ ကာမေသု အနပေက္ခိန’’န္တိ။

ဣဒံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘ကိံသု ဆေတွာ သုခံ သေတိ၊ ကိံသု ဆေတွာ န သောစတိ။

ကိဿဿု [ကိဿဿ (သီ။ က။) ပဿ သံ။ နိ။ ၁။၁၈၇] ဧကဓမ္မဿ၊ ဝဓံ ရောစေသိ ဂေါတမာတိ။

‘‘ကောဓံ ဆေတွာ သုခံ သေတိ၊ ကောဓံ ဆေတွာ န သောစတိ။

ကောဓဿ ဝိသမူလဿ၊ မဓုရဂ္ဂဿ ဗြာဟ္မဏ။

ဝဓံ အရိယာ ပသံသန္တိ၊ တံ ဟိ ဆေတွာ န သောစတီ’’တိ။

ဣဒံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘ကိံသု ဟနေ ဥပ္ပတိတံ၊ ကိံသု ဇာတံ ဝိနောဒယေ။

ကိဉ္စဿု ပဇဟေ ဓီရော၊ ကိဿာဘိသမယော သုခေါ။

‘‘ကောဓံ ဟနေ ဥပ္ပတိတံ၊ ရာဂံ ဇာတံ ဝိနောဒယေ။

အဝိဇ္ဇံ ပဇဟေ ဓီရော၊ သစ္စာဘိသမယော သုခေါ’’တိ။

ဣဒံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သုတ္တံ။

၁၀၁။

‘‘သတ္တိယာ ဝိယ ဩမဋ္ဌော, ဍယှမာနောဝ [ဒယှမာနေဝ (က။) သံ။ နိ။ ၁။၂၁; ထေရဂါ။ ၃၉ ပဿိတဗ္ဗံ] မတ္ထကေ။

ကာမရာဂပ္ပဟာနာယ၊ သတော ဘိက္ခု ပရိဗ္ဗဇေ။

‘‘သတ္တိယာ ဝိယ ဩမဋ္ဌော၊ ဍယှမာနောဝ မတ္ထကေ။

သက္ကာယဒိဋ္ဌိပ္ပဟာနာယ၊ သတော ဘိက္ခု ပရိဗ္ဗဇေ’’တိ။

ဣဒံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘သဗ္ဗေ ခယန္တာ နိစယာ၊ ပတနန္တာ သမုဿယာ။

သဗ္ဗေသံ မရဏမာဂမ္မ၊ သဗ္ဗေသံ ဇီဝိတမဒ္ဓုဝံ။

ဧတံ ဘယံ မရဏေ [မရဏံ (က။) ပဿ သံ။ နိ။ ၁။၁၀၀] ပေက္ခမာနော၊ ပုညာနိ ကယိရာထ သုခါဝဟာနိ။

‘‘သဗ္ဗေ ခယန္တာ နိစယာ၊ ပတနန္တာ သမုဿယာ။

သဗ္ဗေသံ မရဏမာဂမ္မ၊ သဗ္ဗေသံ ဇီဝိတမဒ္ဓုဝံ။

ဧတံ ဘယံ မရဏေ ပေက္ခမာနော၊ လောကာမိသံ ပဇဟေ သန္တိပေက္ခော’’တိ။

ဣဒံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘သုခံ သယန္တိ မုနယော၊ န တေ သောစန္တိ မာဝိဓ။

ယေသံ ဈာနရတံ စိတ္တံ၊ ပညဝါ သုသမာဟိတော။

အာရဒ္ဓဝီရိယော ပဟိတတ္တော၊ ဩဃံ တရတိ ဒုတ္တရံ။

‘‘ဝိရတော ကာမသညာယ၊ သဗ္ဗသံယောဇနာတီတော [သဗ္ဗသံယောဇနာတိဂေါ (သီ။) ပဿ သံ။ နိ။ ၁။၉၆]။

နန္ဒိဘဝပရိက္ခီဏော [နန္ဒီရာဂပရိက္ခီဏော (က။) သံ။ နိ။ ၁။၉၆]၊ သော ဂမ္ဘီရေ န သီဒတီ’’တိ။

ဣဒံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘သဒ္ဒဟာနော အရဟတံ၊ ဓမ္မံ နိဗ္ဗာနပတ္တိယာ။

သုဿူသံ လဘတေ ပညံ၊ အပ္ပမတ္တော ဝိစက္ခဏော။

ပတိရူပကာရီ ဓုရဝါ၊ ဥဋ္ဌာတာ ဝိန္ဒတေ ဓနံ။

သစ္စေန ကိတ္တိံ ပပ္ပောတိ၊ ဒဒံ မိတ္တာနိ ဂန္ထတိ။

အသ္မာ လောကာ ပရံ လောကံ၊ ဧဝံ [သဝေ (သီ။) ပဿ သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆] ပေစ္စ န သောစတီ’’တိ။

ဣဒံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘သဗ္ဗဂန္ထပဟီနဿ၊ ဝိပ္ပမုတ္တဿ တေ သတော။

သမဏဿ န တံ သာဓု၊ ယဒညမနုသာသသီတိ။

‘‘ယေန ကေနစိ ဝဏ္ဏေန၊ သံဝါသော သက္က ဇာယတိ။

န တံ အရဟတိ သပ္ပညော၊ မနသာ အနုကမ္ပိတုံ [အနနုကမ္ပိတံ (သီ။ က။) ပဿ သံ။ နိ။ ၁။၂၃၆]။

‘‘မနသာ စေ ပသန္နေန၊ ယဒညမနုသာသတိ။

န တေန ဟောတိ သံယုတ္တော၊ ယာနုကမ္ပာ အနုဒ္ဒယာ’’တိ။

ဣဒံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သုတ္တံ။

၁၀၂။

‘‘ရာဂေါ စ ဒေါသော စ ကုတောနိဒါနာ, အရတီ ရတီ [အရတိ ရတိ (က။) သံ။ နိ။ ၁။၂၃၇; သု။ နိ။ ၂၇၃ ပဿိတဗ္ဗံ] လောမဟံသော ကုတောဇာ။

ကုတော သမုဋ္ဌာယ မနောဝိတက္ကာ၊ ကုမာရကာ ဓင်္ကမိဝေါဿဇန္တိ။

‘‘ရာဂေါ စ ဒေါသော စ ဣတောနိဒါနာ၊ အရတီ ရတီ လောမဟံသော ဣတောဇာ။

ဣတော သမုဋ္ဌာယ မနောဝိတက္ကာ၊ ကုမာရကာ ဓင်္ကမိဝေါဿဇန္တိ။

‘‘သ္နေဟဇာ အတ္တသမ္ဘူတာ၊ နိဂြောဓဿေဝ ခန္ဓဇာ။

ပုထု ဝိသတ္တာ ကာမေသု၊ မာလုဝါဝ ဝိတတာ ဝနေ။

‘‘ယေ နံ ပဇာနန္တိ ယတောနိဒါနံ၊ တေ နံ ဝိနောဒေန္တိ သုဏောဟိ ယက္ခ။

တေ ဒုတ္တရံ ဩဃမိမံ တရန္တိ၊ အတိဏ္ဏပုဗ္ဗံ အပုနဗ္ဘဝါယာ’’တိ။

ဣဒံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘ဒုက္ကရံ ဘဂဝါ သုဒုက္ကရံ ဘဂဝါ’’တိ။

‘‘ဒုက္ကရံ ဝါပိ ကရောန္တိ၊ [ကာမဒါတိ ဘဂဝါ]

သေက္ခာ သီလသမာဟိတာ။

ဌိတတ္တာ အနဂါရိယုပေတဿ၊ တုဋ္ဌိ ဟောတိ သုခါဝဟာ’’တိ။

‘‘ဒုလ္လဘာ [ဒုလ္လဘံ (သီ။ က။) ပဿ သံ။ နိ။ ၁။၈၇] ဘဂဝါ ယဒိဒံ တုဋ္ဌီ’’တိ။

‘‘ဒုလ္လဘံ ဝါပိ လဘန္တိ၊ [ကာမဒါတိ ဘဂဝါ]

စိတ္တဝူပသမေ ရတာ။

ယေသံ ဒိဝါ စ ရတ္တော စ၊ ဘာဝနာယ ရတော မနော’’တိ။

‘‘ဒုဿမာဒဟံ ဘဂဝါ ယဒိဒံ စိတ္တ’’န္တိ။

‘‘ဒုဿမာဒဟံ ဝါပိ သမာဒဟန္တိ၊ [ကာမဒါတိ ဘဂဝါ]

ဣန္ဒ္ရိယူပသမေ ရတာ။

တေ ဆေတွာ မစ္စုနော ဇာလံ၊ အရိယာ ဂစ္ဆန္တိ ကာမဒါ’’တိ။

‘‘ဒုဂ္ဂမော ဘဂဝါ ဝိသမော မဂ္ဂေါ’’တိ။

‘‘ဒုဂ္ဂမေ ဝိသမေ ဝါပိ၊ အရိယာ ဂစ္ဆန္တိ ကာမဒ [ကာမဒါ (က။) ပဿ သံ။ နိ။ ၁။၈၇]။

အနရိယာ ဝိသမေ မဂ္ဂေ၊ ပပတန္တိ အဝံသိရာ။

အရိယာနံ သမော မဂ္ဂေါ၊ အရိယာ ဟိ ဝိသမေ သမာ’’တိ။

ဣဒံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သုတ္တံ။

၁၀၃။

‘‘ဣဒံ ဟိ [ပဿ သံ။ နိ။ ၁။၁၀၁] တံ ဇေတဝနံ, ဣသိသံဃနိသေဝိတံ။

အာဝုတ္ထံ ဓမ္မရာဇေန၊ ဣတိသဉ္ဇနနံ မမ။

‘‘ကမ္မံ ဝိဇ္ဇာ စ ဓမ္မော စ၊ သီလံ ဇီဝိတမုတ္တမံ။

ဧတေန မစ္စာ သုဇ္ဈန္တိ၊ န ဂေါတ္တေန ဓနေန ဝါ။

‘‘တသ္မာ ဟိ ပဏ္ဍိတော ပေါသော၊ သမ္ပဿံ အတ္ထမတ္တနော။

ယောနိသော ဝိစိနေ ဓမ္မံ၊ ဧဝံ တတ္ထ ဝိသုဇ္ဈတိ။

‘‘သာရိပုတ္တောဝ ပညာယ၊ သီလေန ဥပသမေန စ။

ယောပိ ပါရင်္ဂတော ဘိက္ခု၊ ဧတာဝပရမော သိယာ’’တိ။

ဣဒံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘အတီတံ နာနွာဂမေယျ၊ နပ္ပဋိကင်္ခေ အနာဂတံ။

ယဒတီတံ ပဟီနံ [ပဟီဏံ (သီ။) ပဿ မ။ နိ။ ၃။၂၇၂] တံ၊ အပ္ပတ္တဉ္စ အနာဂတံ။

‘‘ပစ္စုပ္ပန္နဉ္စ ယော ဓမ္မံ၊ တတ္ထ တတ္ထ ဝိပဿတိ။

အသံဟီရံ အသံကုပ္ပံ၊ တံ ဝိဒွါ မနုဗြူဟယေ။

‘‘အဇ္ဇေဝ ကိစ္စမာတပ္ပံ [ကိစ္စံ အာတပ္ပံ (သီ။)]၊ ကော ဇညာ မရဏံ သုဝေ။

န ဟိ နော သင်္ဂရံ တေန၊ မဟာသေနေန မစ္စုနာ။

‘‘ဧဝံ ဝိဟာရိံ အာတာပိံ၊ အဟောရတ္တမတန္ဒိတံ။

တံ ဝေ ‘‘ဘဒ္ဒေကရတ္တော’’တိ၊ သန္တော အာစိက္ခတေ မုနီ’’တိ။

ဣဒံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘စတ္တာရိမာနိ , ဘိက္ခဝေ, သစ္ဆိကာတဗ္ဗာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာ စက္ခုနာ ပညာယ စ သစ္ဆိကာတဗ္ဗာ, အတ္ထိ ဓမ္မာ သတိယာ ပညာယ စ သစ္ဆိကာတဗ္ဗာ, အတ္ထိ ဓမ္မာ ကာယေန ပညာယ စ သစ္ဆိကာတဗ္ဗာ, အတ္ထိ ဓမ္မာ ပညာယ ဝေဒိတဗ္ဗာ, ပညာယ စ သစ္ဆိကာတဗ္ဗာ။

‘‘ကတမေ စ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာ စက္ခုနာ ပညာယ စ သစ္ဆိကာတဗ္ဗာ? ဒိဗ္ဗစက္ခု သုဝိသုဒ္ဓံ အတိက္ကန္တမာနုသကံ စက္ခုနာ ပညာယ စ သစ္ဆိကာတဗ္ဗံ။

‘‘ကတမေ စ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာ သတိယာ ပညာယ စ သစ္ဆိကာတဗ္ဗာ? ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိ သတိယာ ပညာယ စ သစ္ဆိကာတဗ္ဗာ။

‘‘ကတမေ စ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာ ကာယေန ပညာယ စ သစ္ဆိကာတဗ္ဗာ? ဣဒ္ဓိဝိဓါ နိရောဓါ ကာယေန ပညာယ စ သစ္ဆိကာတဗ္ဗာ။

‘‘ကတမေ စ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာ ပညာယ ဝေဒိတဗ္ဗာ, ပညာယ သစ္ဆိကာတဗ္ဗာ? အာသဝါနံ ခယေ ဉာဏံ ပညာယ ဝေဒိတဗ္ဗံ, ပညာယ စ သစ္ဆိကာတဗ္ဗ’’န္တိ။

ဣဒံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သုတ္တံ။

၁၀၄။ တတ္ထ ကတမံ အသေက္ခဘာဂိယံ သုတ္တံ?

‘‘ယဿ သေလူပမံ စိတ္တံ၊ ဌိတံ နာနုပကမ္ပတိ။

ဝိရတ္တံ ရဇနီယေသု၊ ကောပနေယျေ န ကုပ္ပတိ။

ယဿေဝံ ဘာဝိတံ စိတ္တံ၊ ကုတော နံ [တံ (ဥဒါ။ ၃၄)] ဒုက္ခမေဿတီ’’တိ။

ဣဒံ အသေက္ခဘာဂိယံ သုတ္တံ။

အာယသ္မတော စ သာရိပုတ္တဿ စာရိကာဒသမံ ဝေယျာကရဏံ ကာတဗ္ဗန္တိ။

ဣဒံ အသေက္ခဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘ယော ဗြာဟ္မဏော ဗာဟိတပါပဓမ္မော၊ နိဟုံဟုင်္ကော [နိဟုဟုင်္ကော (သီ။) ပဿ ဥဒါ။ ၄] နိက္ကသာဝေါ ယတတ္တော။

ဝေဒန္တဂူ ဝူသိတဗြဟ္မစရိယော၊ ဓမ္မေန သော ဗြဟ္မဝါဒံ ဝဒေယျ။

ယဿုဿဒါ နတ္ထိ ကုဟိဉ္စိ လောကေ’’တိ။

ဣဒံ အသေက္ခဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘ဗာဟိတွာ ပါပကေ ဓမ္မေ၊ ယေ စရန္တိ သဒါ သတာ။

ခီဏသံယောဇနာ ဗုဒ္ဓါ၊ တေ ဝေ လောကသ္မိ [လောကသ္မိံ (သီ။ က။) ပဿ ဥဒါ။ ၅] ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။

ဣဒံ အသေက္ခဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘ယတ္ထ အာပေါ စ ပထဝီ၊ တေဇော ဝါယော န ဂါဓတိ။

န တတ္ထ သုက္ကာ ဇောတန္တိ၊ အာဒိစ္စော နပ္ပကာသတိ။

န တတ္ထ စန္ဒိမာ ဘာတိ၊ တမော တတ္ထ န ဝိဇ္ဇတိ။

‘‘ယဒါ စ အတ္တနာဝေဒိ [ဝေဒီ (သီ။) ပဿ ဥဒါ။ ၁၀]၊ မုနိ မောနေန ဗြာဟ္မဏော။

အထ ရူပါ အရူပါ စ၊ သုခဒုက္ခာ ပမုစ္စတီ’’တိ။

ဣဒံ အသေက္ခဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘ယဒါ သကေသု [ပဿ ဥဒါ။ ၇] ဓမ္မေသု၊ ပါရဂူ ဟောတိ ဗြာဟ္မဏော။

အထ ဧတံ ပိသာစဉ္စ၊ ပက္ကုလဉ္စာတိဝတ္တတီ’’တိ။

ဣဒံ အသေက္ခဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘နာဘိနန္ဒတိ အာယန္တိံ [အာယန္တိံ နာဘိနန္ဒတိ (ဥဒါ။ ၈)]၊ ပက္ကမန္တိံ န သောစတိ။

သင်္ဂါ သင်္ဂါမဇိံ မုတ္တံ၊ တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။

ဣဒံ အသေက္ခဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘န ဥဒကေန သုစီ [သုစိ (သီ။ က။) ပဿ ဥဒါ။ ၉] ဟောတိ၊ ဗဟ္ဝေတ္ထ နှာယတီ [နဟာယတိ (သီ။)] ဇနော။

ယမှိ သစ္စဉ္စ ဓမ္မော စ၊ သော သုစီ သော စ ဗြာဟ္မဏော’’တိ။

ဣဒံ အသေက္ခဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘ယဒါ ဟဝေ ပါတုဘဝန္တိ ဓမ္မာ၊ အာတာပိနော ဈာယတော ဗြာဟ္မဏဿ။

ဝိဓူပယံ တိဋ္ဌတိ မာရသေနံ၊ သူရိယောဝ ဩဘာသယမန္တလိက္ခ’’န္တိ။

ဣဒံ အသေက္ခဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘သန္တိန္ဒ္ရိယံ ပဿထ ဣရိယမာနံ၊ တေဝိဇ္ဇပတ္တံ အပဟာနဓမ္မံ။

သဗ္ဗာနိ ယောဂါနိ ဥပါတိဝတ္တော၊ အကိဉ္စနော ဣရိယတိ ပံသုကူလိကော။

‘‘တံ ဒေဝတာ သမ္ဗဟုလာ ဥဠာရာ၊ ဗြဟ္မဝိမာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ။

အာဇာနိယံ ဇာတိဗလံ နိသေဓံ၊ နိဓ နမဿန္တိ ပသန္နစိတ္တာ။

‘‘နမော တေ ပုရိသာဇည၊ နမော တေ ပုရိသုတ္တမ။

ယဿ တေ နာဘိဇာနာမ၊ ကိံ တွံ နိဿာယ ဈာယသီ’’တိ။

ဣဒံ အသေက္ခဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘သဟာယာ ဝတိမေ ဘိက္ခူ၊ စိရရတ္တံ သမေတိကာ။

သမေတိ နေသံ သဒ္ဓမ္မော၊ ဓမ္မေ ဗုဒ္ဓပ္ပဝေဒိတေ’’။

‘‘သုဝိနီတာ ကပ္ပိနေန၊ ဓမ္မေ အရိယပ္ပဝေဒိတေ။

ဓါရေန္တိ အန္တိမံ ဒေဟံ၊ ဇေတွာ မာရံ သဝါဟိနိ’’န္တိ [သဝါဟန’’န္တိ (က။) ပဿ သံ။ နိ။ ၂။၂၄၆]။

ဣဒံ အသေက္ခဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘နယိဒံ သိထိလမာရဗ္ဘ၊ နယိဒံ အပ္ပေန ထာမသာ။

နိဗ္ဗာနံ အဓိဂန္တဗ္ဗံ၊ သဗ္ဗဒုက္ခပ္ပမောစနံ [သဗ္ဗဂန္တပမောစနံ (က။) ပဿ သံ။ နိ။ ၂။၂၃၈]။

‘‘အယဉ္စ ဒဟရော ဘိက္ခု၊ အယမုတ္တမပုရိသော။

ဓါရေတိ အန္တိမံ ဒေဟံ၊ ဇေတွာ မာရံ သဝါဟိနိ’’န္တိ။

ဣဒံ အသေက္ခဘာဂိယံ သုတ္တံ။

‘‘ဒုဗ္ဗဏ္ဏကော လူခစီဝရော၊ မောဃရာဇာ သဒါ သတော။

ခီဏာသဝေါ ဝိသံယုတ္တော၊ ကတကိစ္စော အနာသဝေါ။

‘‘တေဝိဇ္ဇော ဣဒ္ဓိပ္ပတ္တော စ၊ စေတောပရိယကောဝိဒေါ [စေတောပရိယာယကောဝိဒေါ (သီ။)]။

ဓါရေတိ အန္တိမံ ဒေဟံ၊ ဇေတွာ မာရံ သဝါဟိနိ’’န္တိ။

ဣဒံ အသေက္ခဘာဂိယံ သုတ္တံ။

၁၀၅။ ‘‘တထာဂတော, ဘိက္ခဝေ, အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ရူပဿ နိဗ္ဗိဒါ ဝိရာဂါ နိရောဓါ အနုပါဒါ ဝိမုတ္တော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ ဝုစ္စတိ။ ဘိက္ခုပိ, ဘိက္ခဝေ, ပညာဝိမုတ္တော ရူပဿ နိဗ္ဗိဒါ ဝိရာဂါ နိရောဓါ အနုပါဒါ ဝိမုတ္တော ပညာဝိမုတ္တောတိ ဝုစ္စတိ။

‘‘တထာဂတော, ဘိက္ခဝေ, အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ဝေဒနာယ။ပေ။။ သညာယ။ပေ။။ သင်္ခါရာနံ။ပေ။။ ဝိညာဏဿ နိဗ္ဗိဒါ ဝိရာဂါ နိရောဓါ အနုပါဒါ ဝိမုတ္တော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါတိ ဝုစ္စတိ။ ဘိက္ခုပိ, ဘိက္ခဝေ, ပညာဝိမုတ္တော ဝိညာဏဿ နိဗ္ဗိဒါ ဝိရာဂါ နိရောဓါ အနုပါဒါ ဝိမုတ္တော ပညာဝိမုတ္တောတိ ဝုစ္စတိ။

‘‘တတြ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ကော ဝိသေသော ကော အဓိပ္ပယာသော [အဓိပ္ပါယော (က။) ပဿ သံ။ နိ။ ၃။၅၈] ကိံ နာနာကရဏံ တထာဂတဿ အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပညာဝိမုတ္တေန ဘိက္ခုနာတိ? ဘဂဝံမူလကာ နော, ဘန္တေ, ဓမ္မာ။ပေ။။

‘‘တထာဂတော, ဘိက္ခဝေ, အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ အနုပ္ပန္နဿ မဂ္ဂဿ ဥပ္ပါဒေတာ, အသဉ္ဇာတဿ မဂ္ဂဿ သဉ္ဇနေတာ, အနက္ခာတဿ မဂ္ဂဿ အက္ခာတာ , မဂ္ဂညူ မဂ္ဂဝိဒူ မဂ္ဂကောဝိဒေါ, မဂ္ဂါနုဂါ စ, ဘိက္ခဝေ, ဧတရဟိ သာဝကာ ဝိဟရန္တိ ပစ္ဆာသမန္နာဂတာ။ အယံ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဝိသေသော, အယံ အဓိပ္ပယာသော, ဣဒံ နာနာကရဏံ တထာဂတဿ အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပညာဝိမုတ္တေန ဘိက္ခုနာ’’တိ။

ဣဒံ အသေက္ခဘာဂိယံ သုတ္တံ။

၁၀၆။ တတ္ထ ကတမံ သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ ဝါသနာဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ?

‘‘ဆန္နမတိဝဿတိ [ပဿ ဥဒါ။ ၄၅]၊ ဝိဝဋံ နာတိဝဿတိ။

တသ္မာ ဆန္နံ ဝိဝရေထ၊ ဧဝံ တံ နာတိဝဿတီ’’တိ။

‘‘ဆန္နမတိဝဿတီ’’တိ သံကိလေသော, ‘‘ဝိဝဋံ နာတိဝဿတီ’’တိ ဝါသနာ, ‘‘တသ္မာ ဆန္နံ ဝိဝရေထ, ဧဝံ တံ နာတိဝဿတီ’’တိ အယံ သံကိလေသော စ ဝါသနာ စ။ ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ ဝါသနာဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ။

‘‘စတ္တာရောမေ, မဟာရာဇ [ဘိက္ခဝေ (အ။ နိ။ ၄။၈၅)], ပုဂ္ဂလာ သန္တော သံဝိဇ္ဇမာနာ လောကသ္မိံ။ ကတမေ စတ္တာရော? တမော တမပရာယဏော တမော ဇောတိပရာယဏော ဇောတိ တမပရာယဏော ဇောတိ ဇောတိပရာယဏော’’တိ။ တတ္ထ ယော စ ပုဂ္ဂလော ဇောတိ တမပရာယဏော ယော စ ပုဂ္ဂလော တမော တမပရာယဏော, ဣမေ ဒွေ ပုဂ္ဂလာ သံကိလေသဘာဂိယာ, ယော စ ပုဂ္ဂလော တမော ဇောတိပရာယဏော ယော စ ပုဂ္ဂလော ဇောတိ ဇောတိပရာယဏော, ဣမေ ဒွေ ပုဂ္ဂလာ ဝါသနာဘာဂိယာ။ ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ ဝါသနာဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ။

တတ္ထ ကတမံ သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ?

‘‘န တံ ဒဠှံ ဗန္ဓနမာဟု ဓီရာ၊ ယဒါယသံ ဒါရုဇပဗ္ဗဇဉ္စ [ဒါရုဇံ ပဗ္ဗဇဉ္စ (သံ။ နိ။ ၁။၁၂၁)]။

သာရတ္တရတ္တာ မဏိကုဏ္ဍလေသု၊ ပုတ္တေသု ဒါရေသု စ ယာ အပေက္ခာ’’တိ။

အယံ သံကိလေသော။

‘‘ဧတံ ဒဠှံ ဗန္ဓနမာဟု ဓီရာ၊ ဩဟာရိနံ သိထိလံ ဒုပ္ပမုဉ္စံ။

ဧတမ္ပိ ဆေတွာန ပရိဗ္ဗဇန္တိ၊ အနပေက္ခိနော ကာမသုခံ ပဟာယာ’’တိ။

အယံ နိဗ္ဗေဓေါ ။ ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ။

၁၀၇။ ‘‘ယဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, စေတေတိ, ယဉ္စ ပကပ္ပေတိ, ယဉ္စ အနုသေတိ။ အာရမ္မဏမေတံ ဟောတိ ဝိညာဏဿ ဌိတိယာ, အာရမ္မဏေ သတိ ပတိဋ္ဌာ ဝိညာဏဿ ဟောတိ, တသ္မိံ ပတိဋ္ဌိတေ ဝိညာဏေ ဝိရူဠ္ဟေ အာယတိံ [အာယတိ (သီ။ က။) ပဿ သံ။ နိ။ ၂။၃၈] ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိ ဟောတိ, အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိယာ သတိ အာယတိံ [အာယတိ (သီ။ က။) ပဿ သံ။ နိ။ ၂။၃၈] ဇာတိဇရာမရဏံ သောကပရိဒေဝဒုက္ခဒေါမနဿုပါယာသာ သမ္ဘဝန္တိ, ဧဝမေတဿ ကေဝလဿ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ သမုဒယော ဟောတိ။

‘‘နော စေ, ဘိက္ခဝေ, စေတေတိ, နော စေ ပကပ္ပေတိ, အထ စေ အနုသေတိ။ အာရမ္မဏမေတံ ဟောတိ ဝိညာဏဿ ဌိတိယာ, အာရမ္မဏေ သတိ ပတိဋ္ဌာ ဝိညာဏဿ [တဿ ဝိညာဏဿ (သီ။ က။) ပဿ သံ။ နိ။ ၂။၃၈] ဟောတိ, တသ္မိံ ပတိဋ္ဌိတေ ဝိညာဏေ ဝိရူဠ္ဟေ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိ ဟောတိ, အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိယာ သတိ အာယတိံ ဇာတိဇရာမရဏံ သောကပရိဒေဝဒုက္ခဒေါမနဿုပါယာသာ သမ္ဘဝန္တိ, ဧဝမေတဿ ကေဝလဿ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ သမုဒယော ဟောတီ’’တိ။ အယံ သံကိလေသော။

‘‘ယတော စ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, နော စေဝ [စ (သီ။ က။)] စေတေတိ, နော စ ပကပ္ပေတိ, နော စ အနုသေတိ။ အာရမ္မဏမေတံ န ဟောတိ ဝိညာဏဿ ဌိတိယာ, အာရမ္မဏေ အသတိ ပတိဋ္ဌာ ဝိညာဏဿ န ဟောတိ, တသ္မိံ အပ္ပတိဋ္ဌိတေ ဝိညာဏေ အဝိရူဠ္ဟေ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိ န ဟောတိ, အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိယာ အသတိ အာယတိံ ဇာတိဇရာမရဏံ သောကပရိဒေဝဒုက္ခဒေါမနဿုပါယာသာ နိရုဇ္ဈန္တိ။ ဧဝမေတဿ ကေဝလဿ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ နိရောဓေါ ဟောတီ’’တိ, အယံ နိဗ္ဗေဓေါ။ ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ။

၁၀၈။ တတ္ထ ကတမံ သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ အသေက္ခဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ?

‘‘‘သမုဒ္ဒေါ သမုဒ္ဒေါ’တိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော ဘာသတိ, နေသော, ဘိက္ခဝေ, အရိယဿ ဝိနယေ သမုဒ္ဒေါ, မဟာ ဧသော ဘိက္ခဝေ, ဥဒကရာသိ မဟာဥဒကဏ္ဏဝေါ။ စက္ခု, ဘိက္ခဝေ, ပုရိသဿ သမုဒ္ဒေါ, တဿ ရူပမယော ဝေဂေါ။ အယံ သံကိလေသော။

‘‘ယော တံ ရူပမယံ ဝေဂံ သဟတိ အယံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, အတရိ [အတာရိ (သီ။ က။) ပဿ သံ။ နိ။ ၄။၂၂၈] စက္ခုသမုဒ္ဒံ သဦမိံ သာဝဋ္ဋံ သဂဟံ [သဂါဟံ (သံ။ နိ။ ၄။၂၂၈)] သရက္ခသံ တိဏ္ဏော ပါရင်္ဂတော ထလေ တိဋ္ဌတိ ဗြာဟ္မဏော’’တိ။ အယံ အသေက္ခော။

‘‘‘သောတံ, ဘိက္ခဝေ။ပေ။။ ဃာနံ။ပေ။။ ဇိဝှာ။ပေ။။ ကာယော။ပေ။။ မနော, ဘိက္ခဝေ, ပုရိသဿ သမုဒ္ဒေါ တဿ ဓမ္မမယော ဝေဂေါတိ။ အယံ သံကိလေသော။

‘‘ယော တံ ဓမ္မမယံ ဝေဂံ သဟတိ, အယံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, အတရိ မနောသမုဒ္ဒံ သဦမိံ သာဝဋ္ဋံ သဂဟံ သရက္ခသံ တိဏ္ဏော ပါရင်္ဂတော ထလေ တိဋ္ဌတိ ဗြာဟ္မဏော’’တိ။ အယံ အသေက္ခော။ ဣဒမဝေါစ ဘဂဝါ, ဣဒံ ဝတွာန သုဂတော, အထာပရံ ဧတဒဝေါစ သတ္ထာ –

‘‘ယော ဣမံ သမုဒ္ဒံ သဂဟံ သရက္ခသံ၊

သဦမိံ သာဝဋ္ဋံ သဘယံ ဒုတ္တရံ အစ္စတရိ။

သ ဝေဒန္တဂူ ဝုသိတဗြဟ္မစရိယော၊ လောကန္တဂူ ပါရဂတောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။

အယံ အသေက္ခော။ ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ အသေက္ခဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ။

‘‘ဆယိမေ, ဘိက္ခဝေ, ဗဠိသာ လောကသ္မိံ အနယာယ သတ္တာနံ ဗျာဗာဓါယ [ဝဓါယ (သံ။ နိ။ ၄။၂၃၀)] ပါဏီနံ။ ကတမေ ဆ? သန္တိ, ဘိက္ခဝေ, စက္ခုဝိညေယျာ ရူပါ ဣဋ္ဌာ ကန္တာ မနာပါ ပိယရူပါ ကာမူပသံဟိတာ ရဇနီယာ, တဉ္စေ ဘိက္ခု အဘိနန္ဒတိ အဘိဝဒတိ အဇ္ဈောသာယ တိဋ္ဌတိ, အယံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဂိလိတဗဠိသော [ဂိလဗဠိသော (သီ။ က။) ပဿ သံ။ နိ။ ၄။၂၃၀] မာရဿ အနယံ အာပန္နော, ဗျသနံ အာပန္နော, ယထာကာမံ ကရဏီယော ပါပိမတော။

‘‘သန္တိ, ဘိက္ခဝေ, သောတဝိညေယျာ သဒ္ဒါ။ပေ။။ ဃာနဝိညေယျာ ဂန္ဓာ။ပေ။။ ဇိဝှာဝိညေယျာ ရသာ။ပေ။။ ကာယဝိညေယျာ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာ။ပေ။။ မနောဝိညေယျာ ဓမ္မာ ဣဋ္ဌာ ကန္တာ မနာပါ ပိယရူပါ ကာမူပသံဟိတာ ရဇနီယာ, တဉ္စေ ဘိက္ခု အဘိနန္ဒတိ အဘိဝဒတိ အဇ္ဈောသာယ တိဋ္ဌတိ။ အယံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဂိလိတဗဠိသော မာရဿ အနယံ အာပန္နော, ဗျသနံ အာပန္နော, ယထာကာမံ ကရဏီယော [ယထာကာမကရဏီယော (သီ။) သံ။ နိ။ ၄။၂၃၀] ပါပိမတော’’တိ။ အယံ သံကိလေသော။

‘‘သန္တိ စ, ဘိက္ခဝေ, စက္ခုဝိညေယျာ ရူပါ ဣဋ္ဌာ ကန္တာ မနာပါ ပိယရူပါ ကာမူပသံဟိတာ ရဇနီယာ, တဉ္စေ ဘိက္ခု နာဘိနန္ဒတိ နာဘိဝဒတိ နာဇ္ဈောသာယ တိဋ္ဌတိ, အယံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု န ဂိလိတဗဠိသော မာရဿ, အဘေဒိ ဗဠိသံ, ပရိဘေဒိ ဗဠိသံ, န အနယံ အာပန္နော, န ဗျသနံ အာပန္နော, န ယထာကာမံ ကရဏီယော ပါပိမတော။

‘‘သန္တိ စ, ဘိက္ခဝေ, သောတဝိညေယျာ သဒ္ဒါ။ပေ။။ မနောဝိညေယျာ ဓမ္မာ ဣဋ္ဌာ ကန္တာ မနာပါ ပိယရူပါ ကာမူပသံဟိတာ ရဇနီယာ, တဉ္စေ ဘိက္ခု နာဘိနန္ဒတိ နာဘိဝဒတိ, နာဇ္ဈောသာယ တိဋ္ဌတိ။ အယံ ဝုစ္စတိ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု န ဂိလိတဗဠိသော မာရဿ, အဘေဒိ ဗဠိသံ, ပရိဘေဒိ ဗဠိသံ, န အနယံ အာပန္နော, န ဗျသနံ အာပန္နော, န ယထာကာမံ ကရဏီယော ပါပိမတော’’တိ။ အယံ အသေက္ခော။ ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ အသေက္ခဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ။

၁၀၉။ တတ္ထ ကတမံ သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ အသေက္ခဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ?

‘‘အယံ လောကော သန္တာပဇာတော၊ ဖဿပရေတော ရောဂံ ဝဒတိ အတ္တတော [အတ္တနော (သီ။ က။) ပဿ ဥဒါ။ ၃၀]။

ယေန ယေန ဟိ မညတိ [မညန္တိ (သီ။ က။)]၊ တတော တံ ဟောတိ အညထာ။

‘‘အညထာဘာဝီ ဘဝသတ္တော လောကော၊ ဘဝပရေတော ဘဝမေဝါဘိနန္ဒတိ။

ယဒဘိနန္ဒတိ တံ ဘယံ။

ယဿ ဘာယတိ တံ ဒုက္ခ’’န္တိ။ အယံ သံကိလေသော။

‘‘ဘဝဝိပ္ပဟာနာယ ခေါ ပနိဒံ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတီ’’တိ။ အယံ နိဗ္ဗေဓေါ။

‘‘ယေ ဟိ ကေစိ သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါ ဘဝေန ဘဝဿ ဝိပ္ပမောက္ခမာဟံသု, သဗ္ဗေ တေ ‘အဝိပ္ပမုတ္တာ ဘဝသ္မာ’တိ ဝဒါမိ။ ယေ ဝါ ပန ကေစိ သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါ ဝိဘဝေန ဘဝဿ နိဿရဏမာဟံသု, သဗ္ဗေ တေ ‘အနိဿဋာ ဘဝသ္မာ’တိ ဝဒါမိ။ ဥပဓိံ [ဥပဓိ (သီ။ က။) ပဿ ဥဒါ။ ၃၀] ဟိ ပဋိစ္စ ဒုက္ခမိဒံ သမ္ဘောတီ’’တိ။ အယံ သံကိလေသော။

‘‘သဗ္ဗုပါဒါနက္ခယာ နတ္ထိ ဒုက္ခဿ သမ္ဘဝေါ’’တိ။ အယံ နိဗ္ဗေဓေါ။

‘‘လောကမိမံ ပဿ, ပုထူ အဝိဇ္ဇာယ ပရေတာ ဘူတာ ဘူတရတာ, ဘဝါ အပရိမုတ္တာ, ယေ ဟိ ကေစိ ဘဝါ သဗ္ဗဓိ သဗ္ဗတ္ထတာယ, သဗ္ဗေ တေ ဘဝါ အနိစ္စာ ဒုက္ခာ ဝိပရိဏာမဓမ္မာ’’တိ။ အယံ သံကိလေသော။

‘‘ဧဝမေတံ ယထာဘူတံ၊ သမ္မပ္ပညာယ ပဿတော။

ဘဝတဏှာ ပဟီယတိ၊ ဝိဘဝံ နာဘိနန္ဒတိ။

သဗ္ဗသော တဏှာနံ ခယာ၊ အသေသဝိရာဂနိရောဓေါ နိဗ္ဗာန’’န္တိ။

အယံ နိဗ္ဗေဓေါ။

‘‘တဿ နိဗ္ဗုတဿ ဘိက္ခုနော၊ အနုပါဒါ ပုနဗ္ဘဝေါ န ဟောတိ။

အဘိဘူတော မာရော ဝိဇိတသင်္ဂါမော၊ ဥပစ္စဂါ သဗ္ဗဘဝါနိ တာဒီ’’တိ။

အယံ အသေက္ခော။ ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ အသေက္ခဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ။

‘‘စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ [ပဿ အ။ နိ။ ၄။၅], ပုဂ္ဂလာ။ ကတမေ စတ္တာရော? အနုသောတဂါမီ ပဋိသောတဂါမီ ဌိတတ္တော တိဏ္ဏော ပါရင်္ဂတော ထလေ တိဋ္ဌတိ ဗြာဟ္မဏော’’တိ။ တတ္ထ ယောယံ ပုဂ္ဂလော အနုသောတဂါမီ, အယံ ပုဂ္ဂလော သံကိလေသဘာဂိယော။ တတ္ထ ယောယံ ပုဂ္ဂလော ပဋိသောတဂါမီ ယော စ ဌိတတ္တော, ဣမေ ဒွေ ပုဂ္ဂလာ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာ။ တတ္ထ ယောယံ ပုဂ္ဂလော တိဏ္ဏော ပါရင်္ဂတော ထလေ တိဋ္ဌတိ ဗြာဟ္မဏော, အယံ အသေက္ခော။ ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ အသေက္ခဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ။

၁၁၀။ တတ္ထ ကတမံ သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ ဝါသနာဘာဂိယဉ္စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ?

ဆဠာဘိဇာတိကော အတ္ထိ ပုဂ္ဂလော ကဏှော ကဏှာဘိဇာတိကော ကဏှံ ဓမ္မံ အဘိဇာယတိ, အတ္ထိ ပုဂ္ဂလော ကဏှော ကဏှာဘိဇာတိကော သုက္ကံ ဓမ္မံ အဘိဇာယတိ, အတ္ထိ ပုဂ္ဂလော ကဏှော ကဏှာဘိဇာတိကော အကဏှံ အသုက္ကံ အကဏှအသုက္ကဝိပါကံ အစ္စန္တဒိဋ္ဌံ [အန္တံ နိဋ္ဌံ (သီ။)] နိဗ္ဗာနံ အာရာဓေတိ, အတ္ထိ ပုဂ္ဂလော သုက္ကော သုက္ကာဘိဇာတိကော ကဏှံ ဓမ္မံ အဘိဇာယတိ, အတ္ထိ ပုဂ္ဂလော သုက္ကော သုက္ကာဘိဇာတိကော သုက္ကံ ဓမ္မံ အဘိဇာယတိ, အတ္ထိ ပုဂ္ဂလော သုက္ကော သုက္ကာဘိဇာတိကော အကဏှံ အသုက္ကံ အကဏှအသုက္ကဝိပါကံ အစ္စန္တဒိဋ္ဌံ နိဗ္ဗာနံ အာရာဓေတိ။

တတ္ထ ယော စ ပုဂ္ဂလော ကဏှော ကဏှာဘိဇာတိကော ကဏှံ ဓမ္မံ အဘိဇာယတိ, ယော စ ပုဂ္ဂလော သုက္ကော သုက္ကာဘိဇာတိကော ကဏှံ ဓမ္မံ အဘိဇာယတိ, ဣမေ ဒွေ ပုဂ္ဂလာ သံကိလေသဘာဂိယာ။

တတ္ထ ယော စ ပုဂ္ဂလော ကဏှော ကဏှာဘိဇာတိကော သုက္ကံ ဓမ္မံ အဘိဇာယတိ, ယော စ ပုဂ္ဂလော သုက္ကော သုက္ကာဘိဇာတိကော သုက္ကံ ဓမ္မံ အဘိဇာယတိ, ဣမေ ဒွေ ပုဂ္ဂလာ ဝါသနာဘာဂိယာ။

တတ္ထ ယော စ ပုဂ္ဂလော ကဏှော ကဏှာဘိဇာတိကော အကဏှံ အသုက္ကံ အကဏှအသုက္ကဝိပါကံ အစ္စန္တဒိဋ္ဌံ နိဗ္ဗာနံ အာရာဓေတိ, ယော စ ပုဂ္ဂလော သုက္ကော သုက္ကာဘိဇာတိကော အကဏှံ အသုက္ကံ အကဏှအသုက္ကဝိပါကံ အစ္စန္တဒိဋ္ဌံ နိဗ္ဗာနံ အာရာဓေတိ, ဣမေ ဒွေ ပုဂ္ဂလာ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာ, ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ ဝါသနာဘာဂိယဉ္စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ။

‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ [ပဿ အ။ နိ။ ၄။၂၃၂-၂၃၃], ကမ္မာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? အတ္ထိ ကမ္မံ ကဏှံ ကဏှဝိပါကံ, အတ္ထိ ကမ္မံ သုက္ကံ သုက္ကဝိပါကံ, အတ္ထိ ကမ္မံ ကဏှသုက္ကံ ကဏှသုက္ကဝိပါကံ, အတ္ထိ ကမ္မံ အကဏှံ အသုက္ကံ အကဏှအသုက္ကဝိပါကံ ကမ္မုတ္တမံ ကမ္မသေဋ္ဌံ ကမ္မက္ခယာယ သံဝတ္တတိ’’။

တတ္ထ ယဉ္စ ကမ္မံ ကဏှံ ကဏှဝိပါကံ, ယဉ္စ ကမ္မံ ကဏှသုက္ကံ ကဏှသုက္ကဝိပါကံ, အယံ သံကိလေသော။ ယဉ္စ ကမ္မံ သုက္ကံ သုက္ကဝိပါကံ, အယံ ဝါသနာ။ ယဉ္စ ကမ္မံ အကဏှံ အသုက္ကံ အကဏှအသုက္ကဝိပါကံ ကမ္မုတ္တမံ ကမ္မသေဋ္ဌံ ကမ္မက္ခယာယ သံဝတ္တတိ, အယံ နိဗ္ဗေဓေါ။ ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ ဝါသနာဘာဂိယဉ္စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ။

၁၁၁။ တတ္ထ ကတမံ ဝါသနာဘာဂိယဉ္စ, နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ?

‘‘လဒ္ဓါန မာနုသတ္တံ ဒွေ၊ ကိစ္စံ အကိစ္စမေဝ စ။

သုကိစ္စံ စေဝ ပုညာနိ၊ သံယောဇနဝိပ္ပဟာနံ ဝါ’’တိ။

‘‘သုကိစ္စံ စေဝ ပုညာနီ’’တိ ဝါသနာ။ ‘‘သံယောဇနဝိပ္ပဟာနံ ဝါ’’တိ နိဗ္ဗေဓေါ။

‘‘ပုညာနိ ကရိတွာန၊ သဂ္ဂါ သဂ္ဂံ ဝဇန္တိ ကတပုညာ။

သံယောဇနပ္ပဟာနာ၊ ဇရာမရဏာ ဝိပ္ပမုစ္စန္တီ’’တိ။

‘‘ပုညာနိ ကရိတွာန, သဂ္ဂါ သဂ္ဂံ ဝဇန္တိ ကတပုညာ’’တိ ဝါသနာ။ ‘‘သံယောဇနပ္ပဟာနာ ဇရာမရဏာ ဝိပ္ပမုစ္စန္တီ’’တိ နိဗ္ဗေဓေါ။ ဣဒံ ဝါသနာဘာဂိယဉ္စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ။

‘‘ဒွေမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ပဓါနာနိ [ပဿ အ။ နိ။ ၂။၂]။ ကတမာနိ ဒွေ? ယော စ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇိတေသု စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရံ ပရိစ္စဇတိ, ယော စ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇိတေသု သဗ္ဗူပဓိပဋိနိဿဂ္ဂေါ တဏှက္ခယော ဝိရာဂေါ နိရောဓေါ နိဗ္ဗာန’’န္တိ။ တတ္ထ ယော အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇိတေသု စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရံ ပရိစ္စဇတိ, အယံ ဝါသနာ။

ယော အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇိတေသု သဗ္ဗူပဓိပဋိနိဿဂ္ဂေါ တဏှက္ခယော ဝိရာဂေါ နိရောဓေါ နိဗ္ဗာနံ, အယံ နိဗ္ဗေဓေါ။ ဣဒံ ဝါသနာဘာဂိယဉ္စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ။

တတ္ထ တဏှာသံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ တဏှာပက္ခေနေဝ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ တီဟိ တဏှာဟိ – ကာမတဏှာယ ဘဝတဏှာယ ဝိဘဝတဏှာယ။ ယေန ယေန ဝါ ပန ဝတ္ထုနာ အဇ္ဈောသိတာ, တေန တေနေဝ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ, တဿာ ဝိတ္ထာရော ဆတ္တိံသတဏှာဇာလိနိယာဝိစရိတာနိ။

တတ္ထ ဒိဋ္ဌိသံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ ဒိဋ္ဌိပက္ခေနေဝ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ ဥစ္ဆေဒသဿတေန, ယေန ယေန ဝါ ပန ဝတ္ထုနာ ဒိဋ္ဌိဝသေန အဘိနိဝိသတိ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမည’’န္တိ, တေန တေနေဝ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ, တဿာ ဝိတ္ထာရော ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတာနိ။

တတ္ထ ဒုစ္စရိတသံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ စေတနာယ စေတသိကကမ္မေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ တီဟိ ဒုစ္စရိတေဟိ – ကာယဒုစ္စရိတေန ဝစီဒုစ္စရိတေန မနောဒုစ္စရိတေန, တဿ ဝိတ္ထာရော ဒသအကုသလကမ္မပထာ။

တတ္ထ တဏှာဝေါဒါနဘာဂိယံ သုတ္တံ သမထေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ, ဒိဋ္ဌိဝေါဒါနဘာဂိယံ သုတ္တံ ဝိပဿနာ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ, ဒုစ္စရိတဝေါဒါနဘာဂိယံ သုတ္တံ သုစရိတေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ။ တီဏိ အကုသလမူလာနိ။ တံ ကိဿ ဟေတု? သံသာရဿ နိဗ္ဗတ္တိယာ။ တထာ နိဗ္ဗတ္တေ သံသာရေ ကာယဒုစ္စရိတံ ကာယသုစရိတံ ဝစီဒုစ္စရိတံ ဝစီသုစရိတံ မနောဒုစ္စရိတံ မနောသုစရိတံ ဣမိနာ အသုဘေန ကမ္မဝိပါကေန ဣဒံ ဗာလလက္ခဏံ နိဗ္ဗတ္တတီတိ။ ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ။

ဣမိနာ သုဘေန ကမ္မဝိပါကေန ဣဒံ မဟာပုရိသလက္ခဏံ နိဗ္ဗတ္တတီတိ။ ဣဒံ ဝါသနာဘာဂိယံ သုတ္တံ။

တတ္ထ သံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ စတူဟိ ကိလေသဘူမီဟိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ – အနုသယဘူမိယာ ပရိယုဋ္ဌာနဘူမိယာ သံယောဇနဘူမိယာ ဥပါဒါနဘူမိယာ။ သာနုသယဿ ပရိယုဋ္ဌာနံ ဇာယတိ, ပရိယုဋ္ဌိတော သံယုဇ္ဇတိ, သံယုဇ္ဇန္တော ဥပါဒိယတိ, ဥပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါ, ဘဝပစ္စယာ ဇာတိ, ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏံ သောကပရိဒေဝဒုက္ခဒေါမနဿုပါယာသာ သမ္ဘဝန္တိ, ဧဝမေတဿ ကေဝလဿ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ သမုဒယော ဟောတိ။ ဣမာဟိ စတူဟိ ကိလေသဘူမီဟိ သဗ္ဗေ ကိလေသာ သင်္ဂဟံ သမောသရဏံ ဂစ္ဆန္တိ, ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ။

ဝါသနာဘာဂိယံ သုတ္တံ တီဟိ သုစရိတေဟိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ, နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သုတ္တံ စတူဟိ သစ္စေဟိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ, အသေက္ခဘာဂိယံ သုတ္တံ တီဟိ ဓမ္မေဟိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ – ဗုဒ္ဓဓမ္မေဟိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဓမ္မေဟိ သာဝကဘူမိယာ။ ဈာယိဝိသယေ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗန္တိ။

၁၁၂။ တတ္ထ ကတမေ အဋ္ဌာရသ မူလပဒါ? လောကိယံ လောကုတ္တရံ လောကိယဉ္စ လောကုတ္တရဉ္စ, သတ္တာဓိဋ္ဌာနံ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနံ သတ္တာဓိဋ္ဌာနဉ္စ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနဉ္စ, ဉာဏံ ဉေယျံ ဉာဏဉ္စ ဉေယျဉ္စ, ဒဿနံ ဘာဝနာ ဒဿနဉ္စ ဘာဝနာ စ, သကဝစနံ ပရဝစနံ သကဝစနဉ္စ ပရဝစနဉ္စ, ဝိသဇ္ဇနီယံ အဝိသဇ္ဇနီယံ ဝိသဇ္ဇနီယဉ္စ အဝိသဇ္ဇနီယဉ္စ, ကမ္မံ ဝိပါကော ကမ္မဉ္စ ဝိပါကော စ, ကုသလံ အကုသလံ ကုသလဉ္စ အကုသလဉ္စ, အနုညာတံ ပဋိက္ခိတ္တံ အနုညာတဉ္စ ပဋိက္ခိတ္တဉ္စ, ထဝေါ စာတိ။

တတ္ထ ကတမံ လောကိယံ?

‘‘န ဟိ ပါပံ ကတံ ကမ္မံ၊ သဇ္ဇုခီရံဝ မုစ္စတိ။

ဍဟန္တံ [ဒဟန္တံ (သီ။ က။) ပဿ ဓ။ ပ။ ၇၁] ဗာလမန္ဝေတိ၊ ဘသ္မစ္ဆန္နောဝ [ဘသ္မာဆန္နောဝ (က။)] ပါဝကောတိ။

ဣဒံ လောကိယံ။

‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, အဂတိဂမနာနိ သဗ္ဗံ။ပေ။။ နိဟီယတေ တဿ ယသော ကာဠပက္ခေဝ စန္ဒိမာ’’တိ။ ဣဒံ လောကိယံ။

‘‘အဋ္ဌိမေ, ဘိက္ခဝေ, လောကဓမ္မာ [ပဿ အ။ နိ။ ၈။၆]။ ကတမေ အဋ္ဌ? လာဘော အလာဘော, ယသော အယသော, နိန္ဒာ ပသံသာ, သုခံ ဒုက္ခံ။ ဣမေ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, အဋ္ဌ လောကဓမ္မာ’’တိ။ ဣဒံ လောကိယံ။

တတ္ထ ကတမံ လောကုတ္တရံ?

‘‘ယဿိန္ဒ္ရိယာနိ သမထင်္ဂတာနိ [သမထံ ဂတာနိ (သီ။) ပဿ ဓ။ ပ။ ၉၄]။ အဿာ ယထာ သာရထိနာ သုဒန္တာ။

ပဟီနမာနဿ အနာသဝဿ၊ ဒေဝါပိ တဿ ပိဟယန္တိ တာဒိနော’’တိ။

ဣဒံ လောကုတ္တရံ။

‘‘ပဉ္စိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ဣန္ဒ္ရိယာနိ လောကုတ္တရာနိ။ ကတမာနိ ပဉ္စ? သဒ္ဓိန္ဒ္ရိယံ ဝီရိယိန္ဒ္ရိယံ သတိန္ဒ္ရိယံ သမာဓိန္ဒ္ရိယံ ပညိန္ဒ္ရိယံ။ ဣမာနိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ လောကုတ္တရာနီ’’တိ။ ဣဒံ လောကုတ္တရံ။

တတ္ထ ကတမံ လောကိယဉ္စ လောကုတ္တရဉ္စ?

‘‘လဒ္ဓါန မာနုသတ္တံ ဒွေ, ကိစ္စံ အကိစ္စမေဝ စာ’’တိ ဒွေ ဂါထာ။ ယံ ဣဟ ‘‘သုကိစ္စံ စေဝ ပုညာနီ’’တိ စ ‘‘ပုညာနိ ကရိတွာန, သဂ္ဂါ သဂ္ဂံ ဝဇန္တိ ကတပုညာ’’တိ စ။ ဣဒံ လောကိယံ။

ယံ ဣဟ ‘‘သံယောဇနဝိပ္ပဟာနံ ဝါ’’တိ စ ‘‘သံယောဇနပ္ပဟာနာ, ဇရာမရဏာ ဝိပ္ပမုစ္စန္တီ’’တိ စ, ဣဒံ လောကုတ္တရံ။ ဣဒံ လောကိယဉ္စ လောကုတ္တရဉ္စ။

‘‘ဝိညာဏေ စေ, ဘိက္ခဝေ, အာဟာရေ သတိ နာမရူပဿ အဝက္ကန္တိ ဟောတိ, နာမရူပဿ အဝက္ကန္တိယာ သတိ ပုနဗ္ဘဝေါ ဟောတိ, ပုနဗ္ဘဝေ သတိ ဇာတိ ဟောတိ, ဇာတိယာ သတိ ဇရာမရဏံ သောကပရိဒေဝဒုက္ခဒေါမနဿုပါယာသာ သမ္ဘဝန္တိ။ ဧဝမေတဿ ကေဝလဿ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ သမုဒယော ဟောတိ။ သေယျထာပိ, ဘိက္ခဝေ [ပဿ သံ။ နိ။ ၂။၅၅], မဟာရုက္ခော, တဿ ယာနိ စေဝ မူလာနိ အဓေါဂမာနိ ယာနိ စ တိရိယံ ဂမာနိ, သဗ္ဗာနိ တာနိ ဥဒ္ဓံ ဩဇံ အဘိဟရန္တိ။ ဧဝံ ဟိ သော, ဘိက္ခဝေ, မဟာရုက္ခော တဒါဟာရော တဒုပါဒါနော စိရံ ဒီဃမဒ္ဓါနံ တိဋ္ဌေယျ။ ဧဝမေဝ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဝိညာဏေ အာဟာရေ သတိ နာမရူပဿ အဝက္ကန္တိ ဟောတိ သဗ္ဗံ။ပေ။။ ဧဝမေတဿ ကေဝလဿ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ သမုဒယော ဟောတီ’’တိ။ ဣဒံ လောကိယံ။

‘‘ဝိညာဏေ စေ, ဘိက္ခဝေ, အာဟာရေ အသတိ နာမရူပဿ အဝက္ကန္တိ န ဟောတိ, နာမရူပဿ အဝက္ကန္တိယာ အသတိ ပုနဗ္ဘဝေါ န ဟောတိ, ပုနဗ္ဘဝေ အသတိ ဇာတိ န ဟောတိ, ဇာတိယာ အသတိ ဇရာမရဏံ သောကပရိဒေဝဒုက္ခဒေါမနဿုပါယာသာ နိရုဇ္ဈန္တိ။ ဧဝမေတဿ ကေဝလဿ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ နိရောဓေါ ဟောတိ။ သေယျထာပိ, ဘိက္ခဝေ, မဟာရုက္ခော အထ ပုရိသော အာဂစ္ဆေယျ ကုဒ္ဒါလပိဋကံ [ကုဒါလပိဋကံ (က။)] အာဒါယ, သော တံ ရုက္ခံ မူလေ ဆိန္ဒေယျ, မူလေ [မူလံ (သံ။ နိ။ ၂။၅၅)] ဆေတွာ ပလိခဏေယျ, ပလိခဏိတွာ မူလာနိ ဥဒ္ဓရေယျ အန္တမသော ဥသီရနာဠိမတ္တာနိပိ။ သော တံ ရုက္ခံ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ဆိန္ဒေယျ, ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ဆိန္ဒိတွာ [ဆိတွာ (သီ။ က။)] ဖာလေယျ, ဖာလေတွာ သကလိကံ သကလိကံ ကရေယျ, သကလိကံ သကလိကံ ကရိတွာ ဝါတာတပေ ဝိသောသေယျ, ဝါတာတပေ ဝိသောသေတွာ အဂ္ဂိနာ ဍဟေယျ, အဂ္ဂိနာ ဍဟေတွာ မသိံ ကရေယျ, မသိံ ကရိတွာ မဟာဝါတေ ဝါ ဩဖုနေယျ, နဒိယာ ဝါ သီဃသောတာယ ပဝါဟေယျ, ဧဝံ ဟိ သော, ဘိက္ခဝေ, မဟာရုက္ခော ဥစ္ဆိန္နမူလော အဿ တာလာဝတ္ထုကတော အနဘာဝံကတော [အနဘာဝံဂတော (သီ။)] အာယတိံ အနုပ္ပါဒဓမ္မော။ ဧဝမေဝ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဝိညာဏေ အာဟာရေ အသတိ နာမရူပဿ အဝက္ကန္တိ န ဟောတိ, နာမရူပဿ အဝက္ကန္တိယာ အသတိ သဗ္ဗံ။ပေ။။ ဧဝမေတဿ ကေဝလဿ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ နိရောဓေါ ဟောတီ’’တိ။ ဣဒံ လောကုတ္တရံ။ ဣဒံ လောကိယဉ္စ လောကုတ္တရဉ္စ။

၁၁၃။ တတ္ထ ကတမံ သတ္တာဓိဋ္ဌာနံ?

‘‘သဗ္ဗာ ဒိသာ အနုပရိဂမ္မ စေတသာ၊ နေဝဇ္ဈဂါ ပိယတရမတ္တနာ က္ဝစိ။

ဧဝံ ပိယော ပုထု အတ္တာ ပရေသံ၊ တသ္မာ န ဟိံသေ ပရမတ္တကာမော’’တိ [ပရံ အတ္တကာမောတိ (သီ။) သံ။ နိ။ ၁။၁၁၉; ဥဒါ။ ၄၁ ပဿိတဗ္ဗံ]။

ဣဒံ သတ္တာဓိဋ္ဌာနံ။

‘‘ယေ ကေစိ ဘူတာ ဘဝိဿန္တိ ယေ ဝါပိ [စ (သီ။ က။) ပဿ ဥဒါ။ ၄၂]၊ သဗ္ဗေ ဂမိဿန္တိ ပဟာယ ဒေဟံ။

တံ သဗ္ဗဇာနိံ ကုသလော ဝိဒိတွာ၊ အာတာပိယော [အာတာဣ သော (သီ။ က။) ပဿ ဥဒါ။ ၄၂] ဗြဟ္မစရိယံ စရေယျာ’’တိ။

ဣဒံ သတ္တာဓိဋ္ဌာနံ။

‘‘သတ္တဟိ, ဘိက္ခဝေ, အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ ကလျာဏမိတ္တံ အပိ ဝိဝေစိယမာနေန ပဏာမိယမာနေန ဂလေ ပိသနမဇ္ဇမာနေန [ဂလေပိ ပမဇ္ဇမာနေန (သီ။)] ယာဝဇီဝံ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ ကတမေဟိ သတ္တဟိ? ပိယော စ ဟောတိ မနာပေါ စ ဂရု စ ဘာဝနီယော စ ဝတ္တာ စ ဝစနက္ခမော စ ဂမ္ဘီရဉ္စ ကထံ ကတ္တာ ဟောတိ, နော စ အဋ္ဌာနေ [န စ အဋ္ဌာနေ (သီ။ က။) ပဿ အ။ နိ။ ၇။၃၇] နိယောဇေတိ။ ဣမေဟိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တဟိ။ပေ။။ န ဝိဇဟိတဗ္ဗံ။ ဣဒမဝေါစ ဘဂဝါ, ဣဒံ ဝတွာန သုဂတော။ အထာပရံ ဧတဒဝေါစ သတ္ထာ –

‘‘ပိယော ဂရု ဘာဝနီယော၊ ဝတ္တာ စ ဝစနက္ခမော။

ဂမ္ဘီရဉ္စ ကထံ ကတ္တာ၊ န စဋ္ဌာနေ နိယောဇကော။

တံ မိတ္တံ မိတ္တကာမေန၊ ယာဝဇီဝမ္ပိ သေဝိယ’’န္တိ။

ဣဒံ သတ္တာဓိဋ္ဌာနံ။

တတ္ထ ကတမံ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနံ?

‘‘ယဉ္စ ကာမသုခံ လောကေ၊ ယဉ္စိဒံ ဒိဝိယံ သုခံ။

တဏှက္ခယသုခဿေတေ [တဏှက္ခယာ သုခဿေတေ (သီ။) ပဿ ဥဒါ။ ၁၂]၊ ကလံ နာဂ္ဃန္တိ သောဠသိ’’န္တိ။

ဣဒံ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနံ။

‘‘သုသုခံ [ပဿ ထေရဂါ။ ၂၂၇] ဝတ နိဗ္ဗာနံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဒေသိတံ။

အသောကံ ဝိရဇံ ခေမံ၊ ယတ္ထ ဒုက္ခံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ။

ဣဒံ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနံ။

တတ္ထ ကတမံ သတ္တာဓိဋ္ဌာနဉ္စ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနဉ္စ

‘‘မာတရံ ပိတရံ ဟန္တွာ၊ ရာဇာနော ဒွေ စ ခတ္တိယေ။

ရဋ္ဌံ သာနုစရံ ဟန္တွာ’’တိ ဣဒံ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနံ။

‘‘အနီဃော ယာတိ ဗြာဟ္မဏော’’တိ။ ဣဒံ သတ္တာဓိဋ္ဌာနံ။

ဣဒံ သတ္တာဓိဋ္ဌာနဉ္စ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနဉ္စ။

‘‘စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ, ဣဒ္ဓိပါဒါ [ပဿ ဣဒ္ဓိပါဒသံယုတ္တေ]။ ကတမေ စတ္တာရော? ဆန္ဒသမာဓိပဓါနသင်္ခါရသမန္နာဂတော ဣဒ္ဓိပါဒေါ, ဝီရိယ။ပေ။။ စိတ္တ။ ဝီမံသာသမာဓိပဓါနသင်္ခါရသမန္နာဂတော ဣဒ္ဓိပါဒေါ’’တိ။ ဣဒံ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနံ။

သော ကာယေပိ စိတ္တံ သမောဒဟတိ, စိတ္တေပိ ကာယံ သမောဒဟတိ, ကာယေ သုခသညဉ္စ လဟုသညဉ္စ ဩက္ကမိတွာ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ ဣဒံ သတ္တာဓိဋ္ဌာနံ, ဣဒံ သတ္တာဓိဋ္ဌာနဉ္စ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနဉ္စ။

၁၁၄။ တတ္ထ ကတမံ ဉာဏံ?

‘‘ယံ တံ လောကုတ္တရံ ဉာဏံ၊ သဗ္ဗညူ ယေန ဝုစ္စတိ။

န တဿ ပရိဟာနတ္ထိ၊ သဗ္ဗကာလေ ပဝတ္တတီ’’တိ။

ဣဒံ ဉာဏံ။

‘‘ပညာ ဟိ သေဋ္ဌာ လောကသ္မိံ၊ ယာယံ နိဗ္ဗာနဂါမိနီ [နိဗ္ဗေဓဂါမိနီ (ဣတိဝု။ ၄၁)]။

ယာယ သမ္မာ ပဇာနာတိ၊ ဇာတိမရဏသင်္ခယ’’န္တိ။

ဣဒံ ဉာဏံ။

တတ္ထ ကတမံ ဉေယျံ?

‘‘ကိတ္တယိဿာမိ တေ [ဝေါ (သီ။ က။) ပဿ သု။ နိ။ ၁၀၇၂] သန္တိံ၊ [ဓေါတကာတိ ဘဂဝါ၊]

ဒိဋ္ဌေ ဓမ္မေ အနီတိဟံ။

ယံ ဝိဒိတွာ သတော စရံ၊ တရေ လောကေ ဝိသတ္တိကံ။

‘‘တဉ္စာဟံ အဘိနန္ဒာမိ၊ မဟေသိ သန္တိမုတ္တမံ။

ယံ ဝိဒိတွာ သတော စရံ၊ တရေ လောကေ ဝိသတ္တိကံ။

‘‘ယံ ကိဉ္စိ သမ္ပဇာနာသိ၊ [ဓေါတကာတိ ဘဂဝါ]

ဥဒ္ဓံ အဓေါ တိရိယဉ္စာပိ မဇ္ဈေ။

ဧတံ ဝိဒိတွာ သင်္ဂေါတိ လောကေ၊

ဘဝါဘဝါယ မာကာသိ တဏှ’’န္တိ။

ဣဒံ ဉေယျံ။

‘‘စတုန္နံ, ဘိက္ခဝေ, အရိယသစ္စာနံ အနနုဗောဓါ အပ္ပဋိဝေဓါ ဧဝမိဒံ ဒီဃမဒ္ဓါနံ သန္ဓာဝိတံ သံသရိတံ မမဉ္စေဝ တုမှာကဉ္စ။ပေ။။ တယိဒံ, ဘိက္ခဝေ, ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ အနုဗုဒ္ဓံ ပဋိဝိဒ္ဓံ, ဒုက္ခသမုဒယံ [ဒုက္ခသမုဒယော (သီ။ က။) ပဿ ဒီ။ နိ။ ၂။၁၅၅] အရိယသစ္စံ အနုဗုဒ္ဓံ ပဋိဝိဒ္ဓံ, ဒုက္ခနိရောဓံ [ဒုက္ခနိရောဓေါ (သီ။ က။)] အရိယသစ္စံ အနုဗုဒ္ဓံ ပဋိဝိဒ္ဓံ, ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ အရိယသစ္စံ အနုဗုဒ္ဓံ ပဋိဝိဒ္ဓံ။ ဥစ္ဆိန္နာ ဘဝတဏှာ, ခီဏာ ဘဝနေတ္တိ, နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ။ ဣဒမဝေါစ ဘဂဝါ, ဣဒံ ဝတွာန သုဂတော, အထာပရံ ဧတဒဝေါစ သတ္ထာ –

‘‘စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ၊ ယထာဘူတံ အဒဿနာ။

သံသိတံ [သံသရိတံ (သီ။)] ဒီဃမဒ္ဓါနံ၊ တာသု တာသွေဝ ဇာတိသု။

‘‘တာနိ ဧတာနိ ဒိဋ္ဌာနိ၊ ဘဝနေတ္တိ သမူဟတာ။

ဥစ္ဆိန္နံ မူလံ ဒုက္ခဿ၊ နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ။

ဣဒံ ဉေယျံ။

တတ္ထ ကတမံ ဉာဏဉ္စ ဉေယျဉ္စ? ရူပံ အနိစ္စံ, ဝေဒနာ အနိစ္စာ, သညာ အနိစ္စာ, သင်္ခါရာ အနိစ္စာ, ဝိညာဏံ အနိစ္စန္တိ။ ဣဒံ ဉေယျံ။

ဧဝံ ဇာနံ ဧဝံ ပဿံ အရိယသာဝကော ‘‘ရူပံ အနိစ္စ’’န္တိ ပဿတိ, ‘‘ဝေဒနာ အနိစ္စာ’’တိ ပဿတိ, ‘‘သညံ။ပေ။။ သင်္ခါရေ။ပေ။။ ဝိညာဏံ အနိစ္စ’’န္တိ ပဿတီတိ။ ဣဒံ ဉာဏံ။

သော ပရိမုစ္စတိ ရူပေန, ပရိမုစ္စတိ ဝေဒနာယ, ပရိမုစ္စတိ သညာယ, ပရိမုစ္စတိ သင်္ခါရေဟိ, ပရိမုစ္စတိ ဝိညာဏမှာ, ပရိမုစ္စတိ ဒုက္ခသ္မာတိ ဝဒါမီတိ။ ဣဒံ ဉာဏဉ္စ ဉေယျဉ္စ။

‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ’’တိ ဣဒံ ဉေယျံ။ ‘‘ယဒါ ပညာယ ပဿတီ’’တိ ဣဒံ ဉာဏံ။ ‘‘အထ နိဗ္ဗိန္ဒတိ ဒုက္ခေ ဧသ မဂ္ဂေါ ဝိသုဒ္ဓိယာ’’တိ ဣဒံ ဉာဏဉ္စ ဉေယျဉ္စ။

‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဒုက္ခာ’’တိ ဣဒံ ဉေယျံ။ ‘‘ယဒါ ပညာယ ပဿတီ’’တိ ဣဒံ ဉာဏံ။ ‘‘အထ နိဗ္ဗိန္ဒတိ ဒုက္ခေ ဧသ မဂ္ဂေါ ဝိသုဒ္ဓိယာ’’တိ ဣဒံ ဉာဏဉ္စ ဉေယျဉ္စ။

‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ ဣဒံ ဉေယျံ။ ‘‘ယဒါ ပညာယ ပဿတီ’’တိ ဣဒံ ဉာဏံ။ ‘‘အထ နိဗ္ဗိန္ဒတိ ဒုက္ခေ ဧသ မဂ္ဂေါ ဝိသုဒ္ဓိယာ’’တိ ဣဒံ ဉာဏဉ္စ ဉေယျဉ္စ။

‘‘ယေ ဟိ ကေစိ, သောဏ [ပဿ သံ။ နိ။ ၃။၄၉], သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါ အနိစ္စေန ရူပေန ဒုက္ခေန ဝိပရိဏာမဓမ္မေန ‘သေယျောဟမသ္မီ’တိ ဝါ သမနုပဿန္တိ, ‘သဒိသောဟမသ္မီ’တိ ဝါ သမနုပဿန္တိ, ‘ဟီနောဟမသ္မီ’တိ ဝါ သမနုပဿန္တိ။ ကိမညတြ ယထာဘူတဿ အဒဿနာ။ အနိစ္စာယ ဝေဒနာယ။ပေ။။ အနိစ္စာယ သညာယ။ပေ။။ အနိစ္စေဟိ သင်္ခါရေဟိ။ပေ။။ အနိစ္စေန ဝိညာဏေန ဒုက္ခေန ဝိပရိဏာမဓမ္မေန ‘သေယျောဟမသ္မီ’တိ ဝါ သမနုပဿန္တိ, ‘သဒိသောဟမသ္မီ’တိ ဝါ သမနုပဿန္တိ, ‘ဟီနောဟမသ္မီ’တိ ဝါ သမနုပဿန္တိ, ကိမညတြ ယထာဘူတဿ အဒဿနာ’’တိ။ ဣဒံ ဉေယျံ။

‘‘ယေ စ ခေါ ကေစိ, သောဏ, သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါ အနိစ္စေန ရူပေန ဒုက္ခေန ဝိပရိဏာမဓမ္မေန ‘သေယျောဟမသ္မီ’တိပိ န သမနုပဿန္တိ, ‘သဒိသောဟမသ္မီ’တိပိ န သမနုပဿန္တိ, ‘ဟီနောဟမသ္မီ’တိပိ န သမနုပဿန္တိ, ကိမညတြ ယထာဘူတဿ ဒဿနာ။ အနိစ္စာယ ဝေဒနာယ။ပေ။။ အနိစ္စာယ သညာယ။ပေ။။ အနိစ္စေဟိ သင်္ခါရေဟိ။ပေ။။ အနိစ္စေန ဝိညာဏေန ဒုက္ခေန ဝိပရိဏာမဓမ္မေန ‘သေယျောဟမသ္မီ’တိပိ န သမနုပဿန္တိ, ‘သဒိသောဟမသ္မီ’တိပိ န သမနုပဿန္တိ, ‘ဟီနောဟမသ္မီ’တိပိ န သမနုပဿန္တိ, ကိမညတြ ယထာဘူတဿ ဒဿနာတိ။ ဣဒံ ဉာဏံ။

ဣဒံ ဉာဏဉ္စ ဉေယျဉ္စ။

တတ္ထ ကတမံ ဒဿနံ?

၁၁၅။

‘‘ယေ အရိယသစ္စာနိ ဝိဘာဝယန္တိ, ဂမ္ဘီရပညေန သုဒေသိတာနိ။

ကိဉ္စာပိ တေ ဟောန္တိ ဘုသံ ပမတ္တာ [ဘုသပ္ပမတ္တာ (သီ။) ပဿ ခု။ ပါ။ ၆၀၉]၊ န တေ ဘဝံ အဋ္ဌမမာဒိယန္တီ’’တိ။

ဣဒံ ဒဿနံ။

‘‘ယထိန္ဒခီလော ပထဝိဿိတော သိယာ၊ စတုဗ္ဘိ ဝါတေဟိ အသမ္ပကမ္ပိယော။

တထူပမံ သပ္ပုရိသံ ဝဒါမိ၊ ယော အရိယသစ္စာနိ အဝေစ္စ ပဿတီ’’တိ။

ဣဒံ ဒဿနံ။

‘‘စတူဟိ, ဘိက္ခဝေ, သောတာပတ္တိယင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော အရိယသာဝကော အာကင်္ခမာနော အတ္တနာဝ အတ္တာနံ ဗျာကရေယျ ‘ခီဏနိရယောမှိ, ခီဏတိရစ္ဆာနယောနိ, ခီဏပေတ္တိဝိသယော, ခီဏာပါယဒုဂ္ဂတိဝိနိပါတော, သောတာပန္နောဟမသ္မိ အဝိနိပါတဓမ္မော နိယတော သမ္ဗောဓိပရာယဏော, သတ္တက္ခတ္တုပရမံ [သတ္တက္ခတ္တုပရမော (သီ။)] ဒေဝေ စ မနုဿေ စ သန္ဓာဝိတွာ သံသရိတွာ ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿာမီ’တိ။ ကတမေဟိ စတူဟိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, အရိယသာဝကဿ တထာဂတေ သဒ္ဓါ နိဝိဋ္ဌာ ပတိဋ္ဌိတာ ဝိရူဠှာ မူလဇာတာ အသံဟာရိယာ သမဏေန ဝါ ဗြာဟ္မဏေန ဝါ ဒေဝေန ဝါ မာရေန ဝါ ဗြဟ္မုနာ ဝါ ကေနစိ ဝါ လောကသ္မိံ သဟ ဓမ္မေန, ဓမ္မေ ခေါ ပန နိဋ္ဌံ ဂတော ဟောတိ, သွာက္ခာတော ဘဂဝတာ ဓမ္မော သန္ဒိဋ္ဌိကော အကာလိကော ဧဟိပဿိကော ဩပနေယျိကော ပစ္စတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗော ဝိညူဟိ, ယဒိဒံ မဒနိမ္မဒနော။ပေ။။ နိရောဓေါ နိဗ္ဗာနံ, သဟ ဓမ္မိယာ ခေါ ပနဿ ဟောန္တိ ဣဋ္ဌာ ကန္တာ ပိယာ မနာပါ ဂိဟီ စေဝ ပဗ္ဗဇိတာ စ။ အရိယကန္တေဟိ ခေါ ပန သီလေဟိ သမန္နာဂတော ဟောတိ အခဏ္ဍေဟိ အစ္ဆိဒ္ဒေဟိ အသဗလေဟိ အကမ္မာသေဟိ ဘုဇိဿေဟိ ဝိညုပ္ပသဋ္ဌေဟိ အပရာမဋ္ဌေဟိ သမာဓိသံဝတ္တနိကေဟိ။ ဣမေဟိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, စတူဟိ သောတာပတ္တိယင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော အရိယသာဝကော အာကင်္ခမာနော အတ္တနာဝ အတ္တာနံ ဗျာကရေယျ ‘ခီဏနိရယောမှိ, ခီဏတိရစ္ဆာနယောနိ, ခီဏပေတ္တိဝိသယော, ခီဏာပါယဒုဂ္ဂတိဝိနိပါတော, သောတာပန္နောဟမသ္မိ အဝိနိပါတဓမ္မော နိယတော သမ္ဗောဓိပရာယဏော, သတ္တက္ခတ္တုပရမံ ဒေဝေ စ မနုဿေ စ သန္ဓာဝိတွာ သံသရိတွာ ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿာမီ’’’တိ။

ဣဒံ ဒဿနံ။

တတ္ထ ကတမာ ဘာဝနာ?

‘‘ယဿိန္ဒ္ရိယာနိ ဘာဝိတာနိ [သုဘာဝိတာနိ (သီ။ က။) ပဿ သု။ နိ။ ၅၁၂]၊ အဇ္ဈတ္တံ ဗဟိဒ္ဓါ စ သဗ္ဗလောကေ။

နိဗ္ဗိဇ္ဈ ဣမံ ပရဉ္စ လောကံ၊ ကာလံ ကင်္ခတိ ဘာဝိတော သဒန္တော’’တိ။

အယံ ဘာဝနာ။

‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မပဒါနိ [ပဿ အ။ နိ။ ၄။၂၉]။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? အနဘိဇ္ဈာ ဓမ္မပဒံ, အဗျာပါဒေါ ဓမ္မပဒံ, သမ္မာသတိ ဓမ္မပဒံ, သမ္မာသမာဓိ ဓမ္မပဒံ, ဣမာနိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, စတ္တာရိ ဓမ္မပဒါနီ’’တိ။ အယံ ဘာဝနာ။

တတ္ထ ကတမံ ဒဿနဉ္စ ဘာဝနာ စ? ‘‘ပဉ္စ ဆိန္ဒေ ပဉ္စ ဇဟေ’’တိ ဣဒံ ဒဿနံ။ ‘‘ပဉ္စ စုတ္တရိ ဘာဝယေ။ ပဉ္စ သင်္ဂါတိဂေါ ဘိက္ခု, ဩဃတိဏ္ဏောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ အယံ ဘာဝနာ။ ဣဒံ ဒဿနဉ္စ ဘာဝနာ စ။

‘‘တီဏိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ဣန္ဒ္ရိယာနိ [ပဿ သံ။ နိ။ ၅။၄၉၃]။ ကတမာနိ တီဏိ, အနညာတညဿာမီတိန္ဒ္ရိယံ အညိန္ဒ္ရိယံ အညာတာဝိန္ဒ္ရိယံ။ ကတမဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, အနညာတညဿာမီတိန္ဒ္ရိယံ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု အနဘိသမေတဿ ဒုက္ခဿ အရိယသစ္စဿ အဘိသမယာယ ဆန္ဒံ ဇနေတိ ဝါယမတိ ဝီရိယံ အာရဘတိ စိတ္တံ ပဂ္ဂဏှာတိ ပဒဟတိ, အနဘိသမေတဿ ဒုက္ခသမုဒယဿ အရိယသစ္စဿ။ပေ။။ ဒုက္ခနိရောဓဿ။ပေ။။ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ အရိယသစ္စဿ အဘိသမယာယ ဆန္ဒံ ဇနေတိ ဝါယမတိ ဝီရိယံ အာရဘတိ စိတ္တံ ပဂ္ဂဏှာတိ ပဒဟတိ။ ဣဒံ, ဘိက္ခဝေ, အနညာတညဿာမီတိန္ဒ္ရိယ’’န္တိ။ ဣဒံ ဒဿနံ။

‘‘ကတမဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, အညိန္ဒ္ရိယံ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ‘ဣဒံ ဒုက္ခ’န္တိ ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ, ‘အယံ ဒုက္ခသမုဒယော’တိ ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ, ‘အယံ ဒုက္ခနိရောဓေါ’တိ။ပေ။။ ‘အယံ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ’တိ ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ။ ဣဒံ, ဘိက္ခဝေ, အညိန္ဒ္ရိယံ။

‘‘ကတမဉ္စ , ဘိက္ခဝေ, အညာတာဝိန္ဒ္ရိယံ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု အာသဝါနံ ခယာ အနာသဝံ စေတောဝိမုတ္တိံ ပညာဝိမုတ္တိံ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ, ခီဏာ ဇာတိ, ဝုသိတံ ဗြဟ္မစရိယံ, ကတံ ကရဏီယံ နာပရံ ဣတ္ထတ္တာယာတိ ပဇာနာတိ။ ဣဒံ, ဘိက္ခဝေ, အညာတာဝိန္ဒ္ရိယ’’န္တိ။ အယံ ဘာဝနာ။

ဣဒံ ဒဿနဉ္စ ဘာဝနာ စ။

၁၁၆။ တတ္ထ ကတမံ သကဝစနံ?

‘‘သဗ္ဗပါပဿ အကရဏံ၊ ကုသလဿ ဥပသမ္ပဒါ။

သစိတ္တပရိယောဒါပနံ၊ ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသန’’န္တိ။

ဣဒံ သကဝစနံ။

‘‘တီဏိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ဗာလဿ ဗာလလက္ခဏာနိ ဗာလနိမိတ္တာနိ ဗာလာပဒါနာနိ, ယေဟိ ဗာလံ ဗာလောတိ ပရေ သဉ္ဇာနန္တိ။ ကတမာနိ တီဏိ? ဗာလော, ဘိက္ခဝေ, ဒုစ္စိန္တိတစိန္တီ စ ဟောတိ, ဒုဗ္ဘာသိတဘာသီ စ ဟောတိ, ဒုက္ကဋကမ္မကာရီ [ဒုက္ကတကမ္မကာရီ (သီ။) မ။ နိ။ ၃။၂၄၆; အ။ နိ။ ၃။၃ ပဿိတဗ္ဗံ] စ ဟောတိ။ ဣမာနိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တီဏိ ဗာလဿ ဗာလလက္ခဏာနိ ဗာလနိမိတ္တာနိ ဗာလာပဒါနာနိ။

‘‘တီဏိမာနိ , ဘိက္ခဝေ, ပဏ္ဍိတဿ ပဏ္ဍိတလက္ခဏာနိ ပဏ္ဍိတနိမိတ္တာနိ ပဏ္ဍိတာပဒါနာနိ, ယေဟိ ပဏ္ဍိတံ ပဏ္ဍိတောတိ ပရေ သဉ္ဇာနန္တိ။ ကတမာနိ တီဏိ? ပဏ္ဍိတော, ဘိက္ခဝေ, သုစိန္တိတစိန္တီ စ ဟောတိ, သုဘာသိတဘာသီ စ ဟောတိ, သုကတကမ္မကာရီ စ ဟောတိ။ ဣမာနိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တီဏိ ပဏ္ဍိတဿ ပဏ္ဍိတလက္ခဏာနိ ပဏ္ဍိတနိမိတ္တာနိ ပဏ္ဍိတာပဒါနာနီ’’တိ။

ဣဒံ သကဝစနံ။

တတ္ထ ကတမံ ပရဝစနံ?

‘‘ပထဝီသမော နတ္ထိ ဝိတ္ထတော၊ နိန္နော ပါတာလသမော န ဝိဇ္ဇတိ။

မေရုသမော နတ္ထိ ဥန္နတော၊ စက္ကဝတ္တိသဒိသော နတ္ထိ ပေါရိသော’’တိ။

ဣဒံ ပရဝစနံ။

‘‘‘ဟောတု , ဒေဝါနမိန္ဒ, သုဘာသိတေန ဇယောတိ။ ဟောတု, ဝေပစိတ္တိ သုဘာသိတေန ဇယောတိ။ ဘဏ, ဝေပစိတ္တိ, ဂါထ’န္တိ။ အထ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဝေပစိတ္တိ အသုရိန္ဒော ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ –

‘‘ဘိယျော ဗာလာ ပဘိဇ္ဇေယျုံ [ပကုဇ္ဈေယျုံ (သီ။ က။) ပဿ သံ။ နိ။ ၁။၂၅၁]၊ နော စဿ ပဋိသေဓကော။

တသ္မာ ဘုသေန ဒဏ္ဍေန၊ ဓီရော ဗာလံ နိသေဓယေ’’တိ။

‘‘ဘာသိတာယ ခေါ ပန, ဘိက္ခဝေ, ဝေပစိတ္တိနာ အသုရိန္ဒေန ဂါထာယ အသုရာ အနုမောဒိံသု, ဒေဝါ တုဏှီ အဟေသုံ။ အထ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဝေပစိတ္တိ အသုရိန္ဒော သက္ကံ ဒေဝါနမိန္ဒံ ဧတဒဝေါစ ‘ဘဏ, ဒေဝါနမိန္ဒ, ဂါထ’န္တိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ, ဘိက္ခဝေ, သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ –

‘‘ဧတဒေဝ အဟံ မညေ၊ ဗာလဿ ပဋိသေဓနံ။

ပရံ သင္ကုပိတံ ဉတွာ၊ ယော သတော ဥပသမ္မတီ’’တိ။

‘‘ဘာသိတာယ ခေါ ပန, ဘိက္ခဝေ, သက္ကေန ဒေဝါနမိန္ဒေန ဂါထာယ ဒေဝါ အနုမောဒိံသု, အသုရာ တုဏှီ အဟေသုံ။ အထ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော ဝေပစိတ္တိံ အသုရိန္ဒံ ဧတဒဝေါစ ‘ဘဏ, ဝေပစိတ္တိ, ဂါထ’န္တိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ, ဘိက္ခဝေ, ဝေပစိတ္တိ အသုရိန္ဒော ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ –

‘‘ဧတဒေဝ တိတိက္ခာယ၊ ဝဇ္ဇံ ပဿာမိ ဝါသဝ။

ယဒါ နံ မညတိ [မညတီ (သီ။) ပဿ သံ။ နိ။ ၁။၂၅၁] ဗာလော၊ ဘယာ မ္ယာယံ တိတိက္ခတိ။

အဇ္ဈာရုဟတိ ဒုမ္မေဓေါ၊ ဂေါဝ ဘိယျော ပလာယိန’’န္တိ။

‘‘ဘာသိတာယ ခေါ ပန, ဘိက္ခဝေ, ဝေပစိတ္တိနာ အသုရိန္ဒေန ဂါထာယ အသုရာ အနုမောဒိံသု, ဒေဝါ တုဏှီ အဟေသုံ။ အထ ခေါ ဝေပစိတ္တိ အသုရိန္ဒော သက္ကံ ဒေဝါနမိန္ဒံ ဧတဒဝေါစ ‘ဘဏ, ဒေဝါနမိန္ဒ, ဂါထ’န္တိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ, ဘိက္ခဝေ, သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော ဣမာ ဂါထာယော အဘာသိ –

‘‘ကာမံ မညတု ဝါ မာ ဝါ၊ ဘယာ မ္ယာယံ တိတိက္ခတိ။

သဒတ္ထပရမာ အတ္ထာ၊ ခန္တာ ဘိယျော န ဝိဇ္ဇတိ။

‘‘ယော ဟဝေ ဗလဝါ သန္တော၊ ဒုဗ္ဗလဿ တိတိက္ခတိ။

တမာဟု ပရမံ ခန္တိံ၊ နိစ္စံ ခမတိ ဒုဗ္ဗလော။

‘‘အဗလံ တံ ဗလံ အာဟု၊ ယဿ ဗာလဗလံ ဗလံ။

ဗလဿ ဓမ္မဂုတ္တဿ၊ ပဋိဝတ္တာ န ဝိဇ္ဇတိ။

‘‘တဿေဝ တေန ပါပိယော၊ ယော ကုဒ္ဓံ ပဋိကုဇ္ဈတိ။

ကုဒ္ဓံ အပ္ပဋိကုဇ္ဈန္တော၊ သင်္ဂါမံ ဇေတိ ဒုဇ္ဇယံ။

‘‘ဥဘိန္နမတ္ထံ စရတိ၊ အတ္တနော စ ပရဿ စ။

ပရံ သင္ကုပိတံ ဉတွာ၊ ယော သတော ဥပသမ္မတိ။

‘‘ဥဘိန္နံ တိကိစ္ဆန္တာနံ၊ အတ္တနော စ ပရဿ စ။

ဇနာ မညန္တိ ဗာလောတိ၊ ယေ ဓမ္မဿ အကောဝိဒါ’’တိ။

‘‘ဘာသိတာသု ခေါ ပန, ဘိက္ခဝေ, သက္ကေန ဒေဝါနမိန္ဒေန ဂါထာသု ဒေဝါ အနုမောဒိံသု, အသုရာ တုဏှီ အဟေသု’’န္တိ။ ဣဒံ ပရဝစနံ။

၁၁၇။ တတ္ထ ကတမံ သကဝစနဉ္စ ပရဝစနဉ္စ?

ယဉ္စ ပတ္တံ ယဉ္စ ပတ္တဗ္ဗံ ဥဘယမေတံ ရဇာနုကိဏ္ဏံ အာတုရဿာနုသိက္ခတော။ ယေ စ သိက္ခာသာရာ သီလံ ဝတံ ဇီဝိတံ ဗြဟ္မစရိယံ ဥပဋ္ဌာနသာရာ, အယမေကော အန္တော။ ယေ စ ဧဝံဝါဒိနော ဧဝံဒိဋ္ဌိနော ‘‘နတ္ထိ ကာမေသု ဒေါသော’’တိ, အယံ ဒုတိယော အန္တော။ ဣစ္စေတေ ဥဘော အန္တာ ကဋသိဝဍ္ဎနာ ကဋသိယော ဒိဋ္ဌိံ ဝဍ္ဎေန္တိ။ ဧတေ ဥဘော အန္တေ အနဘိညာယ ဩလီယန္တိ ဧကေ အတိဓါဝန္တိ ဧကေတိ။ ဣဒံ ပရဝစနံ။

ယေ စ ခေါ တေ ဥဘော အန္တေ အဘိညာယ တတြ စ န အဟေသုံ, တေန စ အမညိံသု, ဝဋ္ဋံ တေသံ နတ္ထိ ပညာပနာယာတိ။ ဣဒံ သကဝစနံ။ အယံ ဥဒါနော သကဝစနဉ္စ ပရဝစနဉ္စ။

ရာဇာ ပသေနဒိ [ပဿေနဒိ (က။) ပဿ သံ။ နိ။ ၁။၁၁၃] ကောသလော ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ – ဣဓ မယှံ, ဘန္တေ, ရဟောဂတဿ ပဋိသလ္လီနဿ ဧဝံ စေတသော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ ‘‘ကေသံ နု ခေါ ပိယော အတ္တာ, ကေသံ အပ္ပိယော အတ္တာ’’တိ။ တဿ မယှံ, ဘန္တေ, ဧတဒဟောသိ ‘‘ယေ စ ခေါ ကေစိ ကာယေန ဒုစ္စရိတံ စရန္တိ, ဝါစာယ ဒုစ္စရိတံ စရန္တိ, မနသာ ဒုစ္စရိတံ စရန္တိ, တေသံ အပ္ပိယော အတ္တာ။ ကိဉ္စာပိ တေ ဧဝံ ဝဒေယျုံ ‘ပိယော နော အတ္တာ’တိ, အထ ခေါ တေသံ အပ္ပိယော အတ္တာ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ယံ ဟိ အပ္ပိယော အပ္ပိယဿ ကရေယျ, တံ တေ အတ္တနာဝ အတ္တနော ကရောန္တိ, တသ္မာ တေသံ အပ္ပိယော အတ္တာ။ ယေ စ ခေါ ကေစိ ကာယေန သုစရိတံ စရန္တိ, ဝါစာယ သုစရိတံ စရန္တိ, မနသာ သုစရိတံ စရန္တိ, တေသံ ပိယော အတ္တာ။ ကိဉ္စာပိ တေ ဧဝံ ဝဒေယျုံ ‘အပ္ပိယော နော အတ္တာ’တိ, အထ ခေါ တေသံ ပိယော အတ္တာ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ယံ ဟိ ပိယော ပိယဿ ကရေယျ ။ တံ တေ အတ္တနာဝ အတ္တနော ကရောန္တိ။ တသ္မာ တေသံ ပိယော အတ္တာ’’တိ။

‘‘ဧဝမေတံ, မဟာရာဇ, ဧဝမေတံ, မဟာရာဇ, ယေ ဟိ ကေစိ, မဟာရာဇ, ကာယေန ဒုစ္စရိတံ စရန္တိ, ဝါစာယ ဒုစ္စရိတံ စရန္တိ, မနသာ ဒုစ္စရိတံ စရန္တိ တသ္မာ တေသံ အပ္ပိယော အတ္တာ။ ကိဉ္စာပိ တေ ဧဝံ ဝဒေယျုံ ‘ပိယော နော အတ္တာ’တိ, အထ ခေါ တေသံ အပ္ပိယော အတ္တာ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ယံ ဟိ, မဟာရာဇ, အပ္ပိယော အပ္ပိယဿ ကရေယျ, တံ တေ အတ္တနာဝ အတ္တနော ကရောန္တိ, တသ္မာ တေသံ အပ္ပိယော အတ္တာ။ ယေ စ ခေါ ကေစိ မဟာရာဇ ကာယေန သုစရိတံ စရန္တိ, ဝါစာယ သုစရိတံ စရန္တိ, မနသာ သုစရိတံ စရန္တိ, တေသံ ပိယော အတ္တာ။ ကိဉ္စာပိ တေ ဧဝံ ဝဒေယျုံ ‘အပ္ပိယော နော အတ္တာ’တိ, အထ ခေါ တေသံ ပိယော အတ္တာ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ယံ ဟိ, မဟာရာဇ, ပိယော ပိယဿ ကရေယျ, တံ တေ အတ္တနာဝ အတ္တနော ကရောန္တိ, တသ္မာ တေသံ ပိယော အတ္တာတိ။ ဣဒမဝေါစ ဘဂဝါ။ပေ။။ သတ္ထာ –

‘‘အတ္တာနဉ္စေ ပိယံ ဇညာ၊ န နံ ပါပေန သံယုဇေ။

န ဟိ တံ သုလဘံ ဟောတိ၊ သုခံ ဒုက္ကဋကာရိနာ။

‘‘အန္တကေနာဓိပန္နဿ [မရဏေနာဘိဘူတဿ (က။) ပဿ သံ။ နိ။ ၁။၁၁၅]၊ ဇဟတော မာနုသံ ဘဝံ။

ကိံ ဟိ တဿ သကံ ဟောတိ၊ ကိဉ္စ အာဒါယ ဂစ္ဆတိ။

ကိဉ္စဿ အနုဂံ ဟောတိ၊ ဆာယာဝ အနပါယိနီ။

‘‘ဥဘော ပုညဉ္စ ပါပဉ္စ၊ ယံ မစ္စော ကုရုတေ ဣဓ။

တဉှိ တဿ သကံ ဟောတိ၊ တံဝ အာဒါယ ဂစ္ဆတိ။

တံဝဿ အနုဂံ ဟောတိ၊ ဆာယာဝ အနပါယိနီ။

‘‘တသ္မာ ကရေယျ ကလျာဏံ၊ နိစယံ သမ္ပရာယိကံ။

ပုညာနိ ပရလောကသ္မိံ၊ ပတိဋ္ဌာ ဟောန္တိ ပါဏိန’’န္တိ။

ဣဒံ သုတ္တံ ပရဝစနံ။ အနုဂီတိ သကဝစနံ။ ဣဒံ သကဝစနဉ္စ ပရဝစနဉ္စ။

၁၁၈။ တတ္ထ ကတမံ ဝိသဇ္ဇနီယံ?

ပဉ္ဟေ ပုစ္ဆိတေ ဣဒံ အဘိညေယျံ, ဣဒံ ပရိညေယျံ, ဣဒံ ပဟာတဗ္ဗံ, ဣဒံ ဘာဝေတဗ္ဗံ, ဣဒံ သစ္ဆိကာတဗ္ဗံ, ဣမေ ဓမ္မာ ဧဝံဂဟိတာ ဣဒံ ဖလံ နိဗ္ဗတ္တယန္တိ။ တေသံ ဧဝံဂဟိတာနံ အယမတ္ထော ဣတိ ဣဒံ ဝိသဇ္ဇနီယံ။ ‘‘ဥဠာရော ဗုဒ္ဓေါ ဘဂဝါ’’တိ ဗုဒ္ဓဥဠာရတံ ဓမ္မသွာက္ခာတတံ သံဃသုပ္ပဋိပတ္တိဉ္စ ဧကံသေနေဝ နိဒ္ဒိသေ။ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ’’တိ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဒုက္ခာ’’တိ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ ဧကံသေနေဝ နိဒ္ဒိသေ။ ယံ ဝါ ပနညမ္ပိ ဧဝံ ဇာတိယံ။ ဣဒံ ဝိသဇ္ဇနီယံ။

တတ္ထ ကတမံ အဝိသဇ္ဇနီယံ?

‘‘အာကင်္ခတော တေ နရဒမ္မသာရထိ [နရဒမ္မသာရထီ (သီ။)]၊ ဒေဝါ မနုဿာ မနသာ ဝိစိန္တိတံ။

သဗ္ဗေ န ဇညာ ကသိဏာပိ ပါဏိနော၊ သန္တံ သမာဓိံ အရဏံ နိသေဝတော။

ကိန္တံ ဘဂဝါ အာကင်္ခတီ’’တိ။

ဣဒံ အဝိသဇ္ဇနီယံ။

ဧတ္တကော ဘဂဝါ သီလက္ခန္ဓေ သမာဓိက္ခန္ဓေ ပညာက္ခန္ဓေ ဝိမုတ္တိက္ခန္ဓေ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနက္ခန္ဓေ ဣရိယာယံ ပဘာဝေ ဟိတေသိတာယံ ကရုဏာယံ ဣဒ္ဓိယန္တိ။ ဣဒံ အဝိသဇ္ဇနီယံ။

‘‘တထာဂတဿ, ဘိက္ခဝေ, အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ လောကေ ဥပ္ပါဒါ တိဏ္ဏံ ရတနာနံ ဥပ္ပါဒေါ ဗုဒ္ဓရတနဿ ဓမ္မရတနဿ သံဃရတနဿ’’။ ကိံ ပမာဏာနိ တီဏိ ရတနာနီတိ? ဣဒံ အဝိသဇ္ဇနီယံ။

ဗုဒ္ဓဝိသယော အဝိသဇ္ဇနီယော။ ပုဂ္ဂလပရောပရညုတာ အဝိသဇ္ဇနီယာ။ ‘‘ပုဗ္ဗာ, ဘိက္ခဝေ, ကောဋိ န ပညာယတိ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏာနံ သတ္တာနံ တဏှာသံယောဇနာနံ သကိံ နိရယံ သကိံ တိရစ္ဆာနယောနိံ သကိံ ပေတ္တိဝိသယံ သကိံ အသုရယောနိံ သကိံ ဒေဝေ သကိံ မနုဿေ သန္ဓာဝိတံ သံသရိတံ’’။ ကတမာ ပုဗ္ဗာ ကောဋီတိ အဝိသဇ္ဇနီယံ။ န ပညာယတီတိ သာဝကာနံ ဉာဏဝေကလ္လေန။ ဒုဝိဓါ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ ဒေသနာ အတ္တူပနာယိကာ စ ပရူပနာယိကာ စ။ န ပညာယတီတိ ပရူပနာယိကာ။ နတ္ထိ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ အဝိဇာနနာတိ [အပ္ပဇာနနာတိ (သီ။)] အတ္တူပနာယိကာ။ ယထာ ဘဂဝါ ကောကာလိကံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ အညတရံ ဘိက္ခုံ ဧဝမာဟ –

‘‘သေယျထာပိ , ဘိက္ခု, ဝီသတိခါရိကော ကောသလကော တိလဝါဟော။ပေ။။ န တွေဝ ဧကော အဗ္ဗုဒေါ နိရယော။ သေယျထာပိ ဘိက္ခု, ဝီသတိ အဗ္ဗုဒါ နိရယာ, ဧဝမေကော နိရဗ္ဗုဒေါ နိရယော [နိရဗ္ဗုဒနိရယော (သံ။ နိ။ ၁။၁၈၁)]။ သေယျထာပိ, ဘိက္ခု, ဝီသတိ နိရဗ္ဗုဒါ နိရယာ, ဧဝမေကော အဗဗော နိရယော။ သေယျထာပိ, ဘိက္ခု, ဝီသတိ အဗဗာ နိရယာ, ဧဝမေကော အဋဋော နိရယော။ သေယျထာပိ, ဘိက္ခု, ဝီသတိ အဋဋာ နိရယာ, ဧဝမေကော အဟဟော နိရယော။ သေယျထာပိ, ဘိက္ခု, ဝီသတိ အဟဟာ နိရယာ, ဧဝမေကော ကုမုဒေါ နိရယော။ သေယျထာပိ, ဘိက္ခု, ဝီသတိ ကုမုဒါ နိရယာ, ဧဝမေကော သောဂန္ဓိကော နိရယော။ သေယျထာပိ, ဘိက္ခု, ဝီသတိ သောဂန္ဓိကာ နိရယာ, ဧဝမေကော ဥပ္ပလကော နိရယော [ဥပ္ပလနိရယော (သံ။ နိ။ ၁။၁၈၁)]။ သေယျထာပိ, ဘိက္ခု, ဝီသတိ ဥပ္ပလကာ နိရယာ, ဧဝမေကော ပုဏ္ဍရီကော နိရယော။ သေယျထာပိ, ဘိက္ခု, ဝီသတိ ပုဏ္ဍရီကာ နိရယာ, ဧဝမေကော ပဒုမော နိရယော။ ပဒုမေ ပန, ဘိက္ခု, နိရယေ ကောကာလိကော ဘိက္ခု ဥပပန္နော သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနေသု စိတ္တံ အာဃာတေတွာ’’တိ။ ယံ ဝါ ပန ကိဉ္စိ ဘဂဝါ အာဟ ‘‘အယံ အပ္ပမေယျော အသင္ခ္ယေယော’’တိ။ သဗ္ဗံ တံ အဝိသဇ္ဇနီယံ။ ဣဒံ အဝိသဇ္ဇနီယံ။

၁၁၉။ တတ္ထ ကတမံ ဝိသဇ္ဇနီယဉ္စ အဝိသဇ္ဇနီယဉ္စ, ယဒါ သော ဥပကော အာဇီဝကော ဘဂဝန္တံ အာဟ ‘‘ကုဟိံ, အာဝုသော ဂေါတမ, ဂမိဿသီ’’တိ။ ဘဂဝါ အာဟ –

‘‘ဗာရာဏသိံ ဂမိဿာမိ၊ အဟံ တံ အမတဒုန္ဒုဘိံ။

ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတုံ၊ လောကေ အပ္ပဋိဝတ္တိယ’’န္တိ။

ဥပကော အာဇီဝကော အာဟ ‘‘‘ဇိနော’တိ ခေါ အာဝုသော, ဘော ဂေါတမ, ပဋိဇာနာသီ’’တိ။ ဘဂဝါ အာဟ –

‘‘မာဒိသာ ဝေ ဇိနာ [ဇိနာ ဝေ မာဒိသာ (သီ။ က။) ပဿ မ။ နိ။ ၂။၃၄၁] ဟောန္တိ၊ ယေ ပတ္တာ အာသဝက္ခယံ။

ဇိတာ မေ ပါပကာ ဓမ္မာ၊ တသ္မာဟံ ဥပကာ ဇိနော’’တိ။

ကထံ ဇိနော ကေန ဇိနောတိ ဝိသဇ္ဇနီယံ။ ကတမော ဇိနောတိ အဝိသဇ္ဇနီယံ။ ကတမော အာသဝက္ခယော, ရာဂက္ခယော ဒေါသက္ခယော မောဟက္ခယောတိ ဝိသဇ္ဇနီယံ။ ကိတ္တကော အာသဝက္ခယောတိ အဝိသဇ္ဇနီယံ။ ဣဒံ ဝိသဇ္ဇနီယဉ္စ အဝိသဇ္ဇနီယဉ္စ။

အတ္ထိ တထာဂတောတိ ဝိသဇ္ဇနီယံ။ အတ္ထိ ရူပန္တိ ဝိသဇ္ဇနီယံ။ ရူပံ တထာဂတောတိ အဝိသဇ္ဇနီယံ။ ရူပဝါ တထာဂတောတိ အဝိသဇ္ဇနီယံ။ ရူပေ တထာဂတောတိ အဝိသဇ္ဇနီယံ။ တထာဂတေ ရူပန္တိ အဝိသဇ္ဇနီယံ။ ဧဝံ အတ္ထိ ဝေဒနာ။ပေ။။ သညာ။ပေ။။ သင်္ခါရာ။ပေ။။ အတ္ထိ ဝိညာဏန္တိ ဝိသဇ္ဇနီယံ။ ဝိညာဏံ တထာဂတောတိ အဝိသဇ္ဇနီယံ။ ဝိညာဏဝါ တထာဂတောတိ အဝိသဇ္ဇနီယံ။ ဝိညာဏေ တထာဂတောတိ အဝိသဇ္ဇနီယံ။ တထာဂတေ ဝိညာဏန္တိ အဝိသဇ္ဇနီယံ။ အညတြ ရူပေန တထာဂတောတိ အဝိသဇ္ဇနီယံ။ အညတြ ဝေဒနာယ။ပေ။။ သညာယ။ပေ။။ သင်္ခါရေဟိ။ပေ။။ ဝိညာဏေန တထာဂတောတိ အဝိသဇ္ဇနီယံ။ အယံ သော တထာဂတော အရူပကော။ပေ။။ အဝေဒနကော။ပေ။။ အသညကော။ပေ။။ အသင်္ခါရကော။ပေ။။ အဝိညာဏကောတိ အဝိသဇ္ဇနီယံ။ ဣဒံ ဝိသဇ္ဇနီယဉ္စ အဝိသဇ္ဇနီယဉ္စ။

ပဿတိ ဘဂဝါ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေန အတိက္ကန္တမာနုသကေန သတ္တေ စဝမာနေ ဥပပဇ္ဇမာနေ ဧဝံ သဗ္ဗံ။ပေ။။ ယထာကမ္မူပဂေ သတ္တေ ပဇာနာတီတိ ဝိသဇ္ဇနီယံ။ ကတမေ သတ္တာ, ကတမော တထာဂတောတိ အဝိသဇ္ဇနီယံ။ ဣဒံ ဝိသဇ္ဇနီယဉ္စ အဝိသဇ္ဇနီယဉ္စ။

အတ္ထိ တထာဂတောတိ ဝိသဇ္ဇနီယံ။ အတ္ထိ တထာဂတော ပရံ မရဏာတိ အဝိသဇ္ဇနီယံ။ ဣဒံ ဝိသဇ္ဇနီယဉ္စ အဝိသဇ္ဇနီယဉ္စ။

၁၂၀။ တတ္ထ ကတမံ ကမ္မံ?

‘‘အန္တကေနာဓိပန္နဿ ၊ ဇဟတော မာနုသံ ဘဝံ။

ကိံ ဟိ တဿ သကံ ဟောတိ၊ ကိဉ္စ အာဒါယ ဂစ္ဆတိ။

ကိဉ္စဿ အနုဂံ ဟောတိ၊ ဆာယာဝ အနပါယိနီ။

‘‘ဥဘော ပုညဉ္စ ပါပဉ္စ၊ ယံ မစ္စော ကုရုတေ ဣဓ။

တဉှိ တဿ သကံ ဟောတိ၊ တံဝ [တဉ္စ (သီ။ က။) ပဿ သံ။ နိ။ ၁။၁၁၅] အာဒါယ ဂစ္ဆတိ။

တံဝဿ အနုဂံ ဟောတိ၊ ဆာယာဝ အနပါယိနီ’’တိ။

ဣဒံ ကမ္မံ။

‘‘ပုန စပရံ, ဘိက္ခဝေ, ဗာလံ ဣဌသမာရူဠှံ ဝါ မဉ္စသမာရူဠှံ ဝါ ဆမာယံ [ဆမာယ (သီ။ က။) ပဿ မ။ နိ။ ၃။၂၄၈] ဝါ သေမာနံ ယာနိဿ ပုဗ္ဗေ ပါပကာနိ ကမ္မာနိ ကတာနိ ကာယေန ဒုစ္စရိတာနိ ဝါစာယ ဒုစ္စရိတာနိ မနသာ ဒုစ္စရိတာနိ, တာနိဿ တမှိ သမယေ ဩလမ္ဗန္တိ အဇ္ဈောလမ္ဗန္တိ အဘိပ္ပလမ္ဗန္တိ။ သေယျထာပိ, ဘိက္ခဝေ, မဟတံ ပဗ္ဗတကူဋာနံ ဆာယာ သာယနှသမယံ ပထဝိယံ ဩလမ္ဗန္တိ အဇ္ဈောလမ္ဗန္တိ အဘိပ္ပလမ္ဗန္တိ။ ဧဝမေဝ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဗာလံ ဣဌသမာရူဠှံ ဝါ မဉ္စသမာရူဠှံ ဝါ ဆမာယံ ဝါ သေမာနံ ယာနိဿ ပုဗ္ဗေ ပါပကာနိ ကမ္မာနိ ကတာနိ ကာယေန ဒုစ္စရိတာနိ ဝါစာယ ဒုစ္စရိတာနိ မနသာ ဒုစ္စရိတာနိ, တာနိဿ တမှိ သမယေ ဩလမ္ဗန္တိ အဇ္ဈောလမ္ဗန္တိ အဘိပ္ပလမ္ဗန္တိ။ တတြ, ဘိက္ခဝေ, ဗာလဿ ဧဝံ ဟောတိ ‘အကတံ ဝတ မေ ကလျာဏံ, အကတံ ကုသလံ, အကတံ ဘီရုတ္တာဏံ။ ကတံ ပါပံ, ကတံ လုဒ္ဒံ, ကတံ ကိဗ္ဗိသံ, ယာဝတာ ဘော အကတကလျာဏာနံ အကတကုသလာနံ အကတဘီရုတ္တာဏာနံ ကတပါပါနံ ကတလုဒ္ဒါနံ ကတကိဗ္ဗိသာနံ ဂတိ, တံ ဂတိံ ပေစ္စ ဂစ္ဆာမီ’တိ, သော သောစတိ ကိလမတိ ပရိဒေဝတိ ဥရတ္တာဠိံ ကန္ဒတိ သမ္မောဟံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ။

‘‘ပုန စပရံ, ဘိက္ခဝေ, ပဏ္ဍိတံ ဣဌသမာရူဠှံ ဝါ မဉ္စသမာရူဠှံ ဝါ ဆမာယံ ဝါ သေမာနံ ယာနိဿ ပုဗ္ဗေ ကလျာဏာနိ ကမ္မာနိ ကတာနိ ကာယေန သုစရိတာနိ ဝါစာယ သုစရိတာနိ မနသာ သုစရိတာနိ, တာနိဿ တမှိ သမယေ ဩလမ္ဗန္တိ အဇ္ဈောလမ္ဗန္တိ အဘိပ္ပလမ္ဗန္တိ။ သေယျထာပိ, ဘိက္ခဝေ, မဟတံ ပဗ္ဗတကူဋာနံ ဆာယာ သာယနှသမယံ ပထဝိယံ ဩလမ္ဗန္တိ အဇ္ဈောလမ္ဗန္တိ အဘိပ္ပလမ္ဗန္တိ။ ဧဝမေဝ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ပဏ္ဍိတံ ဣဌသမာရူဠှံ ဝါ မဉ္စသမာရူဠှံ ဝါ ဆမာယံ ဝါ သေမာနံ ယာနိဿ ပုဗ္ဗေ ကလျာဏာနိ ကမ္မာနိ ကတာနိ ကာယေန သုစရိတာနိ ဝါစာယ သုစရိတာနိ မနသာ သုစရိတာနိ, တာနိဿ တမှိ သမယေ ဩလမ္ဗန္တိ အဇ္ဈောလမ္ဗန္တိ အဘိပ္ပလမ္ဗန္တိ။ တတြ, ဘိက္ခဝေ, ပဏ္ဍိတဿ ‘ဧဝံ ဟောတိ အကတံ ဝတ မေ ပါပံ , အကတံ လုဒ္ဒံ, အကတံ ကိဗ္ဗိသံ။ ကတံ ကလျာဏံ, ကတံ ကုသလံ, ကတံ ဘီရုတ္တာဏံ, ယာဝတာ ဘော အကတပါပါနံ အကတလုဒ္ဒါနံ အကတကိဗ္ဗိသာနံ ကတကလျာဏာနံ ကတကုသလာနံ ကတဘီရုတ္တာဏာနံ ဂတိ, တံ ဂတိံ ပေစ္စ ဂစ္ဆာမီ’တိ, သော န သောစတိ န ကိလမတိ န ပရိဒေဝတိ န ဥရတ္တာဠိံ ကန္ဒတိ န သမ္မောဟံ အာပဇ္ဇတိ, ‘ကတံ မေ ပုညံ, အကတံ ပါပံ, ယာ ဘဝိဿတိ ဂတိ အကတပါပဿ အကတလုဒ္ဒဿ အကတကိဗ္ဗိသဿ ကတပုညဿ ကတကုသလဿ ကတဘီရုတ္တာဏဿ, တံ ပေစ္စ ဘဝေ ဂတိံ ပစ္စနုဘဝိဿာမီ’တိ ဝိပ္ပဋိသာရော န ဇာယတိ။ အဝိပ္ပဋိသာရိနော ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဣတ္ထိယာ ဝါ ပုရိသဿ ဝါ ဂိဟိနော ဝါ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ ဘဒ္ဒကံ မရဏံ ဘဒ္ဒိကာ ကာလင်္ကိရိယာတိ ဝဒါမီ’’တိ။ ဣဒံ ကမ္မံ။

‘‘တီဏိမာနိ , ဘိက္ခဝေ, ဒုစ္စရိတာနိ။ ကတမာနိ တီဏိ, ကာယဒုစ္စရိတံ ဝစီဒုစ္စရိတံ မနောဒုစ္စရိတံ။ ဣမာနိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တီဏိ ဒုစ္စရိတာနိ။ တီဏိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, သုစရိတာနိ။ ကတမာနိ တီဏိ? ကာယသုစရိတံ ဝစီသုစရိတံ မနောသုစရိတံ။ ဣမာနိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တီဏိ သုစရိတာနိ။ ဣဒံ ကမ္မံ။

တတ္ထ ကတမော ဝိပါကော?

‘‘လာဘာ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, သုလဒ္ဓံ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ခဏော ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ပဋိလဒ္ဓေါ ဗြဟ္မစရိယဝါသာယ။ ဒိဋ္ဌာ မယာ, ဘိက္ခဝေ, ဆ ဖဿာယတနိကာ နာမ နိရယာ။ တတ္ထ ယံ ကိဉ္စိ စက္ခုနာ ရူပံ ပဿတိ အနိဋ္ဌရူပံယေဝ ပဿတိ, နော ဣဋ္ဌရူပံ။ အကန္တရူပံယေဝ ပဿတိ, နော ကန္တရူပံ။ အမနာပရူပံယေဝ ပဿတိ, နော မနာပရူပံ။

ယံ ကိဉ္စိ သောတေန သဒ္ဒံ သုဏာတိ။ပေ။။ ဃာနေန။ပေ။။ ဇိဝှာယ။ပေ။။ ကာယေန။ပေ။။ ယံ ကိဉ္စိ မနသာ ဓမ္မံ ဝိဇာနာတိ အနိဋ္ဌဓမ္မံယေဝ ဝိဇာနာတိ, နော ဣဋ္ဌဓမ္မံ။ အကန္တဓမ္မံယေဝ ဝိဇာနာတိ, နော ကန္တဓမ္မံ။ အမနာပဓမ္မံယေဝ ဝိဇာနာတိ, နော မနာပဓမ္မံ။ လာဘာ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, သုလဒ္ဓံ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ခဏော ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ပဋိလဒ္ဓေါ ဗြဟ္မစရိယဝါသာယ။

‘‘ဒိဋ္ဌာ မယာ, ဘိက္ခဝေ, ဆ ဖဿာယတနိကာ နာမ သဂ္ဂါ။ တတ္ထ ယံ ကိဉ္စိ စက္ခုနာ ရူပံ ပဿတိ ဣဋ္ဌရူပံယေဝ ပဿတိ, နော အနိဋ္ဌရူပံ။ ကန္တရူပံယေဝ ပဿတိ, နော အကန္တရူပံ။ မနာပရူပံယေဝ ပဿတိ, နော အမနာပရူပံ။ ယံ ကိဉ္စိ သောတေန သဒ္ဒံ သုဏာတိ။ပေ။။ ဃာနေန ။ပေ။။ ဇိဝှာယ။ပေ။။ ကာယေန။ပေ။။ မနသာ ဓမ္မံ ဝိဇာနာတိ ဣဋ္ဌဓမ္မံယေဝ ဝိဇာနာတိ, နော အနိဋ္ဌဓမ္မံ။ ကန္တဓမ္မံယေဝ ဝိဇာနာတိ, နော အကန္တဓမ္မံ။ မနာပဓမ္မံယေဝ ဝိဇာနာတိ, နော အမနာပဓမ္မံ။ လာဘာ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, သုလဒ္ဓံ ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ခဏော ဝေါ, ဘိက္ခဝေ, ပဋိလဒ္ဓေါ ဗြဟ္မစရိယဝါသာယာ’’တိ။ အယံ ဝိပါကော။

‘‘သဋ္ဌိဝဿသဟဿာနိ၊ ပရိပုဏ္ဏာနိ သဗ္ဗသော။

နိရယေ ပစ္စမာနာနံ [ပစ္စမာနဿ (က။) ပဿ ပေ။ ဝ။ ၈၀၂]၊ ကဒါ အန္တော ဘဝိဿတိ။

‘‘နတ္ထိ အန္တော ကုတော အန္တော၊ န အန္တော ပဋိဒိဿတိ [ပတိဒိဿတိ (သီ။) ဇာ။ ၁။၄။၅၅]။

တဒါ ဟိ ပကတံ ပါပံ၊ တုယှံ မယှဉ္စ မာရိသာ’’တိ။

အယံ ဝိပါကော။

၁၂၁။ တတ္ထ ကတမံ ကမ္မဉ္စ ဝိပါကော စ?

‘‘အဓမ္မစာရီ ဟိ နရော ပမတ္တော၊ ယဟိံ ယဟိံ ဂစ္ဆတိ ဒုဂ္ဂတိံ ယော။

သော နံ အဓမ္မော စရိတော ဟနာတိ၊ သယံ ဂဟီတော ယထာ ကဏှသပ္ပော။

‘‘န ဟိ [ပဿ ထေရဂါ။ ၃၀၄] ဓမ္မော အဓမ္မော စ၊ ဥဘော သမဝိပါကိနော။

အဓမ္မော နိရယံ နေတိ၊ ဓမ္မော ပါပေတိ သုဂ္ဂတိ’’န္တိ။

ဣဒံ ကမ္မဉ္စ ဝိပါကော စ။

‘‘မာ, ဘိက္ခဝေ, ပုညာနံ ဘာယိတ္ထ, သုခဿေတံ, ဘိက္ခဝေ, အဓိဝစနံ ဣဋ္ဌဿ ကန္တဿ ပိယဿ မနာပဿ ယဒိဒံ ပုညာနိ။ အဘိဇာနာမိ ခေါ ပနာဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဒီဃရတ္တံ ကတာနံ ပုညာနံ ဣဋ္ဌံ [ဒီဃရတ္တံ ဣဋ္ဌံ (သီ။ က။) ပဿ ဣတိဝု။ ၂၂] ကန္တံ ပိယံ မနာပံ ဝိပါကံ ပစ္စနုဘူတံ, သတ္တ ဝဿာနိ မေတ္တစိတ္တံ ဘာဝေတွာ သတ္တ သံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋကပ္ပေ န ဣမံ [န ယိမံ (ဣတိဝု။ ၂၂)] လောကံ ပုနရာဂမာသိံ။ သံဝဋ္ဋမာနေ သုဒါဟံ, ဘိက္ခဝေ, ကပ္ပေ အာဘဿရူပဂေါ ဟောမိ။ ဝိဝဋ္ဋမာနေ ကပ္ပေ သုညံ ဗြဟ္မဝိမာနံ ဥပပဇ္ဇာမိ။ တတြ သုဒါဟံ [သုဒံ (ဣတိဝု။ ၂၂)], ဘိက္ခဝေ, ဗြဟ္မာ ဟောမိ မဟာဗြဟ္မာ အဘိဘူ အနဘိဘူတော အညဒတ္ထုဒသော ဝသဝတ္တီ။ ဆတ္တိံသက္ခတ္တုံ ခေါ ပနာဟံ, ဘိက္ခဝေ, သက္ကော အဟောသိံ ဒေဝါနမိန္ဒော, အနေကသတက္ခတ္တုံ ရာဇာ အဟောသိံ စက္ကဝတ္တီ [စက္ကဝတ္တိ (က။)] ဓမ္မိကော ဓမ္မရာဇာ စာတုရန္တော ဝိဇိတာဝီ ဇနပဒတ္ထာဝရိယပ္ပတ္တော သတ္တရတနသမန္နာဂတော, ကော ပန ဝါဒေါ ပဒေသရဇ္ဇဿ? တဿ မယှံ, ဘိက္ခဝေ, ဧတဒဟောသိ ‘ကိဿ နု ခေါ မေ ဣဒံ ကမ္မဿ ဖလံ, ကိဿ ကမ္မဿ ဝိပါကော, ယေနာဟံ ဧတရဟိ ဧဝံမဟိဒ္ဓိကော ဧဝံမဟာနုဘာဝေါ’တိ။ တဿ မယှံ, ဘိက္ခဝေ, ဧတဒဟောသိ ‘တိဏ္ဏံ ခေါ မေ ဣဒံ ကမ္မာနံ ဖလံ, တိဏ္ဏံ ကမ္မာနံ ဝိပါကော။ ယေနာဟံ ဧတရဟိ ဧဝံမဟိဒ္ဓိကော ဧဝံမဟာနုဘာဝေါ’တိ။ သေယျထိဒံ, ဒါနဿ ဒမဿ သံယမဿာ’’တိ။ တတ္ထ ယဉ္စ ဒါနံ ယော စ ဒမော ယော စ သံယမော, ဣဒံ ကမ္မံ။ ယော တပ္ပစ္စယာ ဝိပါကော ပစ္စနုဘူတော, အယံ ဝိပါကော။ တထာ စူဠကမ္မဝိဘင်္ဂေါ ဝတ္တဗ္ဗော။

ယံ သုဘဿ မာဏဝဿ တောဒေယျပုတ္တဿ ဒေသိတံ။ တတ္ထ ယေ ဓမ္မာ အပ္ပါယုကဒီဃာယုကတာယ သံဝတ္တန္တိ ဗဟ္ဝာဗာဓအပ္ပါဗာဓတာယ အပ္ပေသက္ခမဟေသက္ခတာယ ဒုဗ္ဗဏ္ဏသုဝဏ္ဏတာယ နီစကုလိကဥစ္စကုလိကတာယ အပ္ပဘောဂမဟာဘောဂတာယ ဒုပ္ပညပညဝန္တတာယ စ သံဝတ္တန္တိ, ဣဒံ ကမ္မံ။ ယာ တတ္ထ အပ္ပါယုကဒီဃာယုကတာ။ပေ။။ ဒုပ္ပညပညဝန္တတာ, အယံ ဝိပါကော။ ဣဒံ ကမ္မဉ္စ ဝိပါကော စ။

၁၂၂။ တတ္ထ ကတမံ ကုသလံ?

‘‘ဝါစာနုရက္ခီ မနသာ သုသံဝုတော၊ ကာယေန စ နာကုသလံ ကယိရာ [အကုသလံ န ကယိရာ (သီ။) ပဿ ဓ။ ပ။ ၂၈၁]။

ဧတေ တယော ကမ္မပထေ ဝိသောဓယေ၊ အာရာဓယေ မဂ္ဂမိသိပ္ပဝေဒိတ’’န္တိ။

ဣဒံ ကုသလံ။

‘‘ယဿ ကာယေန ဝါစာယ၊ မနသာ နတ္ထိ ဒုက္ကဋံ။

သံဝုတံ တီဟိ ဌာနေဟိ၊ တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။

ဣဒံ ကုသလံ။

‘‘တီဏိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ကုသလမူလာနိ။ ကတမာနိ တီဏိ? အလောဘော ကုသလမူလံ, အဒေါသော ကုသလမူလံ, အမောဟော ကုသလမူလံ။ ဣမာနိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တီဏိ ကုသလမူလာနိ။ ဣဒံ ကုသလံ။ ‘‘ဝိဇ္ဇာ, ဘိက္ခဝေ [ဝိဇ္ဇာ စ ခေါ ဘိက္ခဝေ (သံယုတ္တနိကာယေ)], ပုဗ္ဗင်္ဂမာ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သမာပတ္တိယာ အနုဒေဝ [အနွဒေဝ (သီ။ က။), သျာဒိကဏ္ဍေ (မောဂ္ဂလ္လာနေ) ၁၁ သုတ္တံ ပဿိတဗ္ဗံ] ဟိရီ ဩတ္တပ္ပဉ္စာ’’တိ။ ဣဒံ ကုသလံ။

တတ္ထ ကတမံ အကုသလံ?

‘‘ယဿ အစ္စန္တ ဒုဿီလ္ယံ၊ မာလုဝါ သာလမိဝေါတ္ထတံ။

ကရောတိ သော တထတ္တာနံ၊ ယထာ နံ ဣစ္ဆတီ ဒိသော’’တိ။

ဣဒံ အကုသလံ။

‘‘အတ္တနာ ဟိ ကတံ ပါပံ၊ အတ္တဇံ အတ္တသမ္ဘဝံ။

အဘိမတ္ထတိ [အဘိမန္ထတိ (သီ။) ပဿ ဓ။ ပ။ ၁၆၁] ဒုမ္မေဓံ၊ ဝဇိရံဝသ္မမယံ မဏိ’’န္တိ။

ဣဒံ အကုသလံ။

‘‘ဒသ ကမ္မပထေ နိသေဝိယ၊ အကုသလာကုသလေဟိ ဝိဝဇ္ဇိတာ။

ဂရဟာ စ ဘဝန္တိ ဒေဝတေ၊ ဗာလမတီ နိရယေသု ပစ္စရေ’’တိ။

ဣဒံ အကုသလံ။

‘‘တီဏိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, အကုသလမူလာနိ [ပဿ အ။ နိ။ ၃။၇၀], ကတမာနိ တီဏိ? လောဘော အကုသလမူလံ, ဒေါသော အကုသလမူလံ, မောဟော အကုသလမူလံ။ ဣမာနိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တီဏိ အကုသလမူလာနိ’’။ ဣဒံ အကုသလံ။

တတ္ထ ကတမံ ကုသလဉ္စ အကုသလဉ္စ?

‘‘ယာဒိသံ [သံ။ နိ။ ၁။၂၅၆] ဝပတေ ဗီဇံ၊ တာဒိသံ ဟရတေ ဖလံ။

ကလျာဏကာရီ ကလျာဏံ၊ ပါပကာရီ စ ပါပက’’န္တိ။

တတ္ထ ယံ အာဟ ‘‘ကလျာဏကာရီ ကလျာဏ’’န္တိ, ဣဒံ ကုသလံ။ ယံ အာဟ ‘‘ပါပကာရီ စ ပါပက’’န္တိ, ဣဒံ အကုသလံ။ ဣဒံ ကုသလဉ္စ အကုသလဉ္စ။

‘‘သုဘေန ကမ္မေန ဝဇန္တိ သုဂ္ဂတိံ၊ အပါယဘူမိံ အသုဘေန ကမ္မုနာ။

ခယာ စ ကမ္မဿ ဝိမုတ္တစေတသော၊ နိဗ္ဗန္တိ တေ ဇောတိရိဝိန္ဓနက္ခယာ’’။

တတ္ထ ယံ အာဟ ‘‘သုဘေန ကမ္မေန ဝဇန္တိ သုဂ္ဂတိ’’န္တိ, ဣဒံ ကုသလံ။ ယံ အာဟ ‘‘အပါယဘူမိံ အသုဘေန ကမ္မုနာ’’တိ, ဣဒံ အကုသလံ။ ဣဒံ ကုသလဉ္စ အကုသလဉ္စ။

၁၂၃။ တတ္ထ ကတမံ အနုညာတံ?

‘‘ယထာပိ ဘမရော ပုပ္ဖံ၊ ဝဏ္ဏဂန္ဓမဟေဌယံ [ဝဏ္ဏဂန္ဓံ အဟေဌယံ (သီ။) ပဿ ဓ။ ပ။ ၄၉]။

ပလေတိ [ပဠေတိ (က။)] ရသမာဒါယ၊ ဧဝံ ဂါမေ မုနီ စရေ’’တိ။

ဣဒံ အနုညာတံ။

‘‘တီဏိမာနိ , ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခူနံ ကရဏီယာနိ။ ကတမာနိ တီဏိ, ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော ဝိဟရတိ အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နော အဏုမတ္တေသု ဝဇ္ဇေသု ဘယဒဿာဝီ, သမာဒါယ သိက္ခတိ သိက္ခာပဒေသု, ကာယကမ္မဝစီကမ္မေန သမန္နာဂတော ကုသလေန ပရိသုဒ္ဓါဇီဝေါ။ အာရဒ္ဓဝီရိယော ခေါ ပန ဟောတိ ထာမဝါ ဒဠှပရက္ကမော အနိက္ခိတ္တဓုရော အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပဟာနာယ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဘာဝနာယ သစ္ဆိကိရိယာယ။ ပညဝါ ခေါ ပန ဟောတိ ဥဒယတ္ထဂါမိနိယာ ပညာယ သမန္နာဂတော အရိယာယ နိဗ္ဗေဓိကာယ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယဂါမိနိယာ။ ဣမာနိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခူနံ တီဏိ ကရဏီယာနီ’’တိ။ ဣဒံ အနုညာတံ။

‘‘ဒသယိမေ [ဒသ ဣမေ (သီ။ က။) ပဿ အ။ နိ။ ၁၀။၄၈], ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာ ပဗ္ဗဇိတေန အဘိဏှံ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ။ ကတမေ ဒသ? ‘ဝေဝဏ္ဏိယမှိ အဇ္ဈုပဂတော’တိ ပဗ္ဗဇိတေန အဘိဏှံ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗံ။ပေ။။ ဣမေ ခေါ ဘိက္ခဝေ ဒသ ဓမ္မာ ပဗ္ဗဇိတေန အဘိဏှံ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ’’တိ။ ဣဒံ အနုညာတံ။

‘‘တီဏိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ကရဏီယာနိ။ ကတမာနိ တီဏိ? ကာယသုစရိတံ ဝစီသုစရိတံ မနောသုစရိတန္တိ။ ဣမာနိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တီဏိ ကရဏီယာနီ’’တိ။ ဣဒံ အနုညာတံ။

တတ္ထ ကတမံ ပဋိက္ခိတ္တံ?

‘‘နတ္ထိ ပုတ္တသမံ ပေမံ၊ နတ္ထိ ဂေါသမိတံ [ဂေါဏသမံ (က။) ပဿ သံ။ နိ။ ၁။၁၃] ဓနံ။

နတ္ထိ သူရိယသမာ [သုရိယသမာ (သီ။)] အာဘာ၊ သမုဒ္ဒပရမာ သရာ’’တိ။

ဘဂဝါ အာဟ –

‘‘နတ္ထိ အတ္တသမံ ပေမံ၊ နတ္ထိ ဓညသမံ ဓနံ။

နတ္ထိ ပညာသမာ အာဘာ၊ ဝုဋ္ဌိဝေပရမာ သရာ’’တိ။

ဧတ္ထ ယံ ပုရိမကံ, ဣဒံ ပဋိက္ခိတ္တံ။

‘‘တီဏိမာနိ , ဘိက္ခဝေऋ အကရဏီယာနိ။ ကတမာနိ တီဏိ? ကာယဒုစ္စရိတံ ဝစီဒုစ္စရိတံ မနောဒုစ္စရိတန္တိ။ ဣမာနိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, တီဏိ အကရဏီယာနီ’’တိ။ ဣဒံ ပဋိက္ခိတ္တံ။

၁၂၄။ တတ္ထ ကတမံ အနုညာတဉ္စ ပဋိက္ခိတ္တဉ္စ?

‘‘ကိံသူဓ ဘီတာ ဇနတာ အနေကာ၊ မဂ္ဂေါ စနေကာယတနော ပဝုတ္တော [စနေကာယတနပ္ပဝုတ္တာ (သံ။ နိ။ ၁။၇၅)]။

ပုစ္ဆာမိ တံ ဂေါတမ ဘူရိပည၊ ကိသ္မိံ ဌိတော ပရလောကံ န ဘာယေတိ။

‘‘ဝါစံ မနဉ္စ ပဏိဓါယ သမ္မာ၊ ကာယေန ပါပါနိ အကုဗ္ဗမာနော။

ဗဟ္ဝန္နပါနံ ဃရမာဝသန္တော၊ သဒ္ဓေါ မုဒူ သံဝိဘာဂီ ဝဒညူ။

ဧတေသု ဓမ္မေသု ဌိတော စတူသု၊ ဓမ္မေ ဌိတော ပရလောကံ န ဘာယေ’’တိ။

တတ္ထ ယံ အာဟ ‘‘ဝါစံ မနဉ္စ ပဏိဓါယ သမ္မာ’’တိ, ဣဒံ အနုညာတံ။ ‘‘ကာယေန ပါပါနိ အကုဗ္ဗမာနော’’တိ, ဣဒံ ပဋိက္ခိတ္တံ။ ‘‘ဗဟ္ဝန္နပါနံ ဃရမာဝသန္တော, သဒ္ဓေါ မုဒူ သံဝိဘာဂီ ဝဒညူ။ ဧတေသု ဓမ္မေသု ဌိတော စတူသု, ဓမ္မေ ဌိတော ပရလောကံ န ဘာယေ’’တိ, ဣဒံ အနုညာတံ။ ဣဒံ အနုညာတဉ္စ ပဋိက္ခိတ္တဉ္စ။

‘‘သဗ္ဗပါပဿ အကရဏံ၊ ကုသလဿ ဥပသမ္ပဒါ။

သစိတ္တပရိယောဒါပနံ၊ ဧတံ ဗုဒ္ဓါနသာသနံ’’။

တတ္ထ ယံ အာဟ ‘‘သဗ္ဗပါပဿ အကရဏ’’န္တိ, ဣဒံ ပဋိက္ခိတ္တံ, ယံ အာဟ ‘‘ကုသလဿ ဥပသမ္ပဒါ’’တိ, ဣဒံ အနုညာတံ။ ဣဒံ အနုညာတဉ္စ ပဋိက္ခိတ္တဉ္စ။

‘‘ကာယသမာစာရမ္ပာဟံ, ဒေဝါနမိန္ဒ, ဒုဝိဓေန ဝဒါမိ သေဝိတဗ္ဗမ္ပိ အသေဝိတဗ္ဗမ္ပိ။ ဝစီသမာစာရမ္ပာဟံ , ဒေဝါနမိန္ဒ , ဒုဝိဓေန ဝဒါမိ သေဝိတဗ္ဗမ္ပိ အသေဝိတဗ္ဗမ္ပိ။ မနောသမာစာရမ္ပာဟံ ဒေဝါနမိန္ဒ, ဒုဝိဓေန ဝဒါမိ။ပေ။။ ပရိယေသနမ္ပာဟံ, ဒေဝါနမိန္ဒ, ဒုဝိဓေန ဝဒါမိ သေဝိတဗ္ဗမ္ပိ အသေဝိတဗ္ဗမ္ပိ’’။

‘‘ကာယသမာစာရမ္ပာဟံ, ဒေဝါနမိန္ဒ, ဒုဝိဓေန ဝဒါမိ သေဝိတဗ္ဗမ္ပိ အသေဝိတဗ္ဗမ္ပီ’’တိ ဣတိ ခေါ ပနေတံ ဝုတ္တံ, ကိဉ္စေတံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တံ။ ယထာရူပဉ္စ ခေါ ကာယသမာစာရံ သေဝတော အကုသလာ ဓမ္မာ အဘိဝဍ္ဎန္တိ, ကုသလာ ဓမ္မာ ပရိဟာယန္တိ, ဧဝရူပေါ ကာယသမာစာရော န သေဝိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ယံ ဇညာ ကာယသမာစာရံ ‘‘ဣမံ [ဣဒံ (က။) ပဿ ဒီ။ နိ။ ၂။၃၆၄] ခေါ မေ ကာယသမာစာရံ သေဝတော အကုသလာ ဓမ္မာ ပရိဟာယန္တိ, ကုသလာ ဓမ္မာ အဘိဝဍ္ဎန္တီ’’တိ, ဧဝရူပေါ ကာယသမာစာရော သေဝိတဗ္ဗော။ ‘‘ကာယသမာစာရမ္ပာဟံ ဒေဝါနမိန္ဒ, ဒုဝိဓေန ဝဒါမိ သေဝိတဗ္ဗမ္ပိ အသေဝိတဗ္ဗမ္ပီ’’တိ ဣတိ ယံ တံ ဝုတ္တံ, ဣဒမေတံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝစီသမာစာရံ။ပေ။။ ‘‘ပရိယေသနမ္ပာဟံ, ဒေဝါနမိန္ဒ, ဒုဝိဓေန ဝဒါမိ သေဝိတဗ္ဗမ္ပိ အသေဝိတဗ္ဗမ္ပီ’’တိ ဣတိ ခေါ ပနေတံ ဝုတ္တံ, ကိဉ္စေတံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တံ။ ယထာရူပဉ္စ ခေါ ပရိယေသနံ သေဝတော အကုသလာ ဓမ္မာ အဘိဝဍ္ဎန္တိ, ကုသလာ ဓမ္မာ ပရိဟာယန္တိ, ဧဝရူပါ ပရိယေသနာ န သေဝိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ယံ ဇညာ ပရိယေသနံ ‘‘ဣမံ ခေါ မေ ပရိယေသနံ သေဝတော အကုသလာ ဓမ္မာ ပရိဟာယန္တိ, ကုသလာ ဓမ္မာ အဘိဝဍ္ဎန္တီ’’တိ, ဧဝရူပါ ပရိယေသနာ သေဝိတဗ္ဗာ။ ‘‘ပရိယေသနမ္ပာဟံ, ဒေဝါနမိန္ဒ, ဒုဝိဓေန ဝဒါမိ သေဝိတဗ္ဗမ္ပိ အသေဝိတဗ္ဗမ္ပီ’’တိ ဣတိ ယံ တံ ဝုတ္တံ, ဣဒမေတံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ ယံ အာဟ ‘‘သေဝိတဗ္ဗမ္ပီ’’တိ, ဣဒံ အနုညာတံ။ ယံ အာဟ ‘‘န သေဝိတဗ္ဗမ္ပီ’’တိ, ဣဒံ ပဋိက္ခိတ္တံ။ ဣဒံ အနုညာတဉ္စ ပဋိက္ခိတ္တဉ္စ။

၁၇၀။ တတ္ထ ကတမော ထဝေါ?

‘‘မဂ္ဂါနဋ္ဌင်္ဂိကော [ပဿ ဓ။ ပ။ ၂၇၃] သေဋ္ဌော၊ သစ္စာနံ စတုရော ပဒါ။

ဝိရာဂေါ သေဋ္ဌော ဓမ္မာနံ၊ ဒွိပဒါနဉ္စ စက္ခုမာ’’တိ။

အယံ ထဝေါ။

‘‘တီဏိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, အဂ္ဂါနိ။ ကတမာနိ တီဏိ? ယာဝတာ, ဘိက္ခဝေ, သတ္တာ အပဒါ ဝါ ဒွိပဒါ ဝါ စတုပ္ပဒါ ဝါ ဗဟုပ္ပဒါ ဝါ ရူပိနော ဝါ အရူပိနော ဝါ သညိနော ဝါ အသညိနော ဝါ နေဝသညီနာသညိနော ဝါ, တထာဂတော တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ သေဋ္ဌမက္ခာယတိ ပဝရမက္ခာယတိ , ယဒိဒံ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ။ ယာဝတာ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာနံ [အ။ နိ။ ၄။၃၄; ဣတိဝု။ ၈၁ ပဿိတဗ္ဗံ] ပဏ္ဏတ္တိသင်္ခတာနံ ဝါ အသင်္ခတာနံ ဝါ, ဝိရာဂေါ တေသံ ဓမ္မာနံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ သေဋ္ဌမက္ခာယတိ ပဝရမက္ခာယတိ, ယဒိဒံ မဒနိမ္မဒနော။ပေ။။ နိရောဓေါ နိဗ္ဗာနံ။ ယာဝတာ, ဘိက္ခဝေ, သံဃာနံ ပဏ္ဏတ္တိ ဂဏာနံ ပဏ္ဏတ္တိ မဟာဇနသန္နိပါတာနံ ပဏ္ဏတ္တိ, တထာဂတသာဝကသံဃော တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ သေဋ္ဌမက္ခာယတိ ပဝရမက္ခာယတိ, ယဒိဒံ စတ္တာရိ ပုရိသယုဂါနိ အဋ္ဌ ပုရိသပုဂ္ဂလာ။ပေ။။ ပုညက္ခေတ္တံ လောကဿာတိ။

‘‘သဗ္ဗလောကုတ္တရော သတ္ထာ၊ ဓမ္မော စ ကုသလက္ခတော [ကုသလမက္ခတော (က။)]။

ဂဏော စ နရသီဟဿ၊ တာနိ တီဏိ ဝိဿိဿရေ။

‘‘သမဏပဒုမသဉ္စယော ဂဏော၊ ဓမ္မဝရော စ ဝိဒူနံ သက္ကတော။

နရဝရဒမကော စ စက္ခုမာ၊ တာနိ တီဏိ လောကဿ ဥတ္တရိ။

‘‘သတ္ထာ စ အပ္ပဋိသမော၊ ဓမ္မော စ သဗ္ဗော နိရုပဒါဟော။

အရိယော စ ဂဏဝရော၊ တာနိ ခလု ဝိဿိဿရေ တီဏိ။

‘‘သစ္စနာမော ဇိနော ခေမော သဗ္ဗာဘိဘူ၊ သစ္စဓမ္မော နတ္ထညော တဿ ဥတ္တရိ။

အရိယသံဃော နိစ္စံ ဝိညူနံ ပူဇိတော၊ တာနိ တီဏိ လောကဿ ဥတ္တရိ။

‘‘ဧကာယနံ ဇာတိခယန္တဒဿီ၊ မဂ္ဂံ ပဇာနာတိ ဟိတာနုကမ္ပီ။

ဧတေန မဂ္ဂေန တရိံသု ပုဗ္ဗေ၊ တရိဿန္တိ ယေ စ [ယေ စာပိ (သီ။ က။) ပဿ သံ။ နိ။ ၅။၃၈၄] တရန္တိ ဩဃံ။

‘‘တံ တာဒိသံ ဒေဝမနုဿသေဋ္ဌံ။

သတ္တာ နမဿန္တိ ဝိသုဒ္ဓိပေက္ခာ’’တိ။

အယံ ထဝေါတိ။

တတ္ထ လောကိယံ သုတ္တံ ဒွီဟိ သုတ္တေဟိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ သံကိလေသဘာဂိယေန စ ဝါသနာဘာဂိယေန စ။ လောကုတ္တရံပိ သုတ္တံ တီဟိ သုတ္တေဟိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ ဒဿနဘာဂိယေန စ ဘာဝနာဘာဂိယေန စ အသေက္ခဘာဂိယေန စ။ လောကိယဉ္စ လောကုတ္တရဉ္စ။ ယသ္မိံ သုတ္တေ ယံ ယံ ပဒံ ဒိဿတိ သံကိလေသဘာဂိယံ ဝါ ဝါသနာဘာဂိယံ ဝါ, တေန တေန လောကိယန္တိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ, ဒဿနဘာဂိယံ ဝါ ဘာဝနာဘာဂိယံ ဝါ အသေက္ခဘာဂိယံ ဝါ ယံ ယံ ပဒံ ဒိဿတိ တေန တေန လောကုတ္တရန္တိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ။

ဝါသနာဘာဂိယံ သုတ္တံ သံကိလေသဘာဂိယဿ သုတ္တဿ နိဂ္ဃါတာယ, ဒဿနဘာဂိယံ သုတ္တံ ဝါသနာဘာဂိယဿ သုတ္တဿ နိဂ္ဃါတာယ, ဘာဝနာဘာဂိယံ သုတ္တံ ဒဿနဘာဂိယဿ သုတ္တဿ ပဋိနိဿဂ္ဂါယ, အသေက္ခဘာဂိယံ သုတ္တံ ဘာဝနာဘာဂိယဿ သုတ္တဿ ပဋိနိဿဂ္ဂါယ, အသေက္ခဘာဂိယံ သုတ္တံ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထံ။

လောကုတ္တရံ သုတ္တံ သတ္တာဓိဋ္ဌာနံ ဆဗ္ဗီသတိယာ ပုဂ္ဂလေဟိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ, တေ တီဟိ သုတ္တေဟိ သမန္ဝေသိတဗ္ဗာ ဒဿနဘာဂိယေန ဘာဝနာဘာဂိယေန အသေက္ခဘာဂိယေန စာတိ။

တတ္ထ ဒဿနဘာဂိယံ သုတ္တံ ပဉ္စဟိ ပုဂ္ဂလေဟိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ ဧကဗီဇိနာ ကောလံကောလေန သတ္တက္ခတ္တုပရမေန သဒ္ဓါနုသာရိနာ ဓမ္မာနုသာရိနာ စာတိ, ဒဿနဘာဂိယံ သုတ္တံ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ ပုဂ္ဂလေဟိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ။ ဘာဝနာဘာဂိယံ သုတ္တံ ဒွါဒသဟိ ပုဂ္ဂလေဟိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ သကဒါဂါမိဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပန္နေန, သကဒါဂါမိနာ, အနာဂါမိဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပန္နေန, အနာဂါမိနာ , အန္တရာ ပရိနိဗ္ဗာယိနာ, ဥပဟစ္စ ပရိနိဗ္ဗာယိနာ, အသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယိနာ, သသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယိနာ, ဥဒ္ဓံသောတေန အကနိဋ္ဌဂါမိနာ, သဒ္ဓါဝိမုတ္တေန, ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တေန, ကာယသက္ခိနာ စာတိ, ဘာဝနာဘာဂိယံ သုတ္တံ ဣမေဟိ ဒွါဒသဟိ ပုဂ္ဂလေဟိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ။ အသေက္ခဘာဂိယံ သုတ္တံ နဝဟိ ပုဂ္ဂလေဟိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ သဒ္ဓါဝိမုတ္တေန, ပညာဝိမုတ္တေန, သုညတဝိမုတ္တေန, အနိမိတ္တဝိမုတ္တေန, အပ္ပဏိဟိတဝိမုတ္တေန, ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တေန သမသီသိနာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေဟိ စာတိ, အသေက္ခဘာဂိယံ သုတ္တံ ဣမေဟိ နဝဟိ ပုဂ္ဂလေဟိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ လောကုတ္တရံ သုတ္တံ သတ္တာဓိဋ္ဌာနံ ဣမေဟိ ဆဗ္ဗီသတိယာ ပုဂ္ဂလေဟိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ။

လောကိယံ သုတ္တံ သတ္တာဓိဋ္ဌာနံ ဧကူနဝီသတိယာ ပုဂ္ဂလေဟိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ။ တေ စရိတေဟိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ သမန္ဝေသိတဗ္ဗာ ကေစိ ရာဂစရိတာ, ကေစိ ဒေါသစရိတာ, ကေစိ မောဟစရိတာ, ကေစိ ရာဂစရိတာ စ ဒေါသစရိတာ စ, ကေစိ ရာဂစရိတာ စ မောဟစရိတာ စ, ကေစိ ဒေါသစရိတာ စ မောဟစရိတာ စ, ကေစိ ရာဂစရိတာ စ ဒေါသစရိတာ စ မောဟစရိတာ စ, ရာဂမုခေ ဌိတော ရာဂစရိတော, ရာဂမုခေ ဌိတော ဒေါသစရိတော, ရာဂမုခေ ဌိတော မောဟစရိတော, ရာဂမုခေ ဌိတော ရာဂစရိတော စ ဒေါသစရိတော စ မောဟစရိတော စ, ဒေါသမုခေ ဌိတော ဒေါသစရိတော, ဒေါသမုခေ ဌိတော မောဟစရိတော, ဒေါသမုခေ ဌိတော ရာဂစရိတော, ဒေါသမုခေ ဌိတော ရာဂစရိတော စ ဒေါသစရိတော စ မောဟစရိတော စ, မောဟမုခေ ဌိတော မောဟစရိတော, မောဟမုခေ ဌိတော ရာဂစရိတော မောဟမုခေ ဌိတော ဒေါသစရိတော, မောဟမုခေ ဌိတော ရာဂစရိတော စ ဒေါသစရိတော စ မောဟစရိတော စာတိ, လောကိယံ သုတ္တံ သတ္တာဓိဋ္ဌာနံ ဣမေဟိ ဧကူနဝီသတိယာ ပုဂ္ဂလေဟိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ။

ဝါသနာဘာဂိယံ သုတ္တံ သီလဝန္တေဟိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ, တေ သီလဝန္တော ပဉ္စ ပုဂ္ဂလာ ပကတိသီလံ သမာဒါနသီလံ စိတ္တပ္ပသာဒေါ သမထော ဝိပဿနာ စာတိ, ဝါသနာဘာဂိယံ သုတ္တံ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ ပုဂ္ဂလေဟိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ။

လောကုတ္တရံ သုတ္တံ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနံ တီဟိ သုတ္တေဟိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ ဒဿနဘာဂိယေန ဘာဝနာဘာဂိယေန အသေက္ခဘာဂိယေန စ။

လောကိယဉ္စ လောကုတ္တရဉ္စ သတ္တာဓိဋ္ဌာနဉ္စ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနဉ္စ ဥဘယေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ, ဉာဏံ ပညာယ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ ပညိန္ဒ္ရိယေန ပညာဗလေန အဓိပညာသိက္ခာယ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေန သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ တီရဏာယ သန္တီရဏာယ ဓမ္မေ ဉာဏေန အနွယေ ဉာဏေန ခယေ ဉာဏေန အနုပ္ပါဒေ ဉာဏေန အနညာတညဿာမီတိန္ဒ္ရိယေန အညိန္ဒ္ရိယေန အညာတာဝိန္ဒ္ရိယေန စက္ခုနာ ဝိဇ္ဇာယ ဗုဒ္ဓိယာ ဘူရိယာ မေဓါယ, ယံ ယံ ဝါ ပန လဗ္ဘတိ, တေန တေန ပညာဓိဝစနေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ။

ဉေယျံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နေဟိ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရေဟိ ဟီနပ္ပဏီတေဟိ ဒူရသန္တိကေဟိ သင်္ခတာသင်္ခတေဟိ ကုသလာကုသလာဗျာကတေဟိ သင်္ခေပတော ဝါ ဆဟိ အာရမ္မဏေဟိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ။ ဉာဏဉ္စ ဉေယျဉ္စ တဒုဘယေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ, ပညာပိ အာရမ္မဏဘူတာ ဉေယျံ, ယံ ကိဉ္စိ အာရမ္မဏဘူတံ အဇ္ဈတ္တိကံ ဝါ ဗာဟိရံ ဝါ, သဗ္ဗံ တံ သင်္ခတေန အသင်္ခတေန စ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ။

ဒဿနံ ဘာဝနာ [ဒဿနာ ဘာဝနာ (သီ။)] သကဝစနံ ပရဝစနံ ဝိသဇ္ဇနီယံ အဝိသဇ္ဇနီယံ ကမ္မံ ဝိပါကောတိ သဗ္ဗတ္ထ တဒုဘယံ သုတ္တေ ယထာ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ, တထာ ဥပဓါရယိတွာ လဗ္ဘမာနတော နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ, ယံ ဝါ ပန ကိဉ္စိ ဘဂဝါ အညတရဝစနံ ဘာသတိ, သဗ္ဗံ တံ ယထာနိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဓါရယိတဗ္ဗံ။

ဒုဝိဓေါ ဟေတု ယဉ္စ ကမ္မံ ယေ စ ကိလေသာ, သမုဒယော ကိလေသာ။ တတ္ထ ကိလေသာ သံကိလေသဘာဂိယေန သုတ္တေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗာ။ သမုဒယော သံကိလေသဘာဂိယေန စ ဝါသနာဘာဂိယေန စ သုတ္တေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ကုသလံ စတူဟိ သုတ္တေဟိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ ဝါသနာဘာဂိယေန ဒဿနဘာဂိယေန ဘာဝနာဘာဂိယေန အသေက္ခဘာဂိယေန စ။ အကုသလံ သံကိလေသဘာဂိယေန သုတ္တေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ ။ ကုသလဉ္စ အကုသလဉ္စ တဒုဘယေန [တဒုဘယေဟိ (သီ။)] နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ။ အနုညာတံ ဘဂဝတော အနုညာတာယ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ, တံ ပဉ္စဝိဓံ သံဝရော ပဟာနံ ဘာဝနာ သစ္ဆိကိရိယာ ကပ္ပိယာနုလောမောတိ, ယံ ဒိဿတိ တာသု တာသု ဘူမီသု, တံ ကပ္ပိယာနုလောမေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ။ ပဋိက္ခိတ္တံ ဘဂဝတာ ပဋိက္ခိတ္တကာရဏေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ။ အနုညာတဉ္စ ပဋိက္ခိတ္တဉ္စ တဒုဘယေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗံ။ ထဝေါ ပသံသာယ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော။ သော ပဉ္စဝိဓေန ဝေဒိတဗ္ဗော ဘဂဝတော ဓမ္မဿ အရိယသံဃဿ အရိယဓမ္မာနံ သိက္ခာယ လောကိယဂုဏသမ္ပတ္တိယာတိ။ ဧဝံ ထဝေါ ပဉ္စဝိဓေန နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗော။

ဣန္ဒ္ရိယဘူမိ နဝဟိ ပဒေဟိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗာ, ကိလေသဘူမိ နဝဟိ ပဒေဟိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗာ, ဧဝမေတာနိ အဋ္ဌာရသ ပဒါနိ ဟောန္တိ နဝ ပဒါနိ ကုသလာနိ နဝ ပဒါနိ အကုသလာနီတိ, တထာဟိ ဝုတ္တံ ‘‘အဋ္ဌာရသ မူလပဒါ ကုဟိံ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ, သာသနပ္ပဋ္ဌာနေ’’တိ။ တေနာဟ အာယသ္မာ မဟာကစ္စာယနော –

‘‘နဝဟိ စ ပဒေဟိ ကုသလာ၊ နဝဟိ စ ယုဇ္ဇန္တိ အကုသလပ္ပက္ခာ။

ဧတေ ခလု မူလပဒါ၊ ဘဝန္တိ အဋ္ဌာရသ ပဒါနီ’’တိ။

နိယုတ္တံ သာသနပ္ပဋ္ဌာနံ။

ဧတ္တာဝတာ သမတ္တာ နေတ္တိ ယာ အာယသ္မတာ မဟာကစ္စာယနေန ဘာသိတာ ဘဂဝတာ အနုမောဒိတာ မူလသင်္ဂီတိယံ သင်္ဂီတာတိ။

နေတ္တိပ္ပကရဏံ နိဋ္ဌိတံ။