ရောဟိတဿဝဂ္ဂေါ

၅. ရောဟိတဿဝဂ္ဂေါ

၁. သမာဓိဘာဝနာသုတ္တံ

၄၁. ‘‘စတဿော ဣမာ, ဘိက္ခဝေ, သမာဓိဘာဝနာ။ ကတမာ စတဿော? အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, သမာဓိဘာဝနာ ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရာယ သံဝတ္တတိ; အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, သမာဓိဘာဝနာ ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ ဉာဏဒဿနပ္ပဋိလာဘာယ သံဝတ္တတိ; အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, သမာဓိဘာဝနာ ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ သတိသမ္ပဇညာယ သံဝတ္တတိ; အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, သမာဓိဘာဝနာ ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ အာသဝါနံ ခယာယ သံဝတ္တတိ။

‘‘ကတမာ စ, ဘိက္ခဝေ, သမာဓိဘာဝနာ ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရာယ သံဝတ္တတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ။ စတုတ္ထံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ အယံ, ဘိက္ခဝေ, သမာဓိဘာဝနာ ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရာယ သံဝတ္တတိ။

‘‘ကတမာ စ, ဘိက္ခဝေ, သမာဓိဘာဝနာ ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ ဉာဏဒဿနပ္ပဋိလာဘာယ သံဝတ္တတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု အာလောကသညံ မနသိ ကရောတိ, ဒိဝါသညံ အဓိဋ္ဌာတိ – ယထာ ဒိဝါ တထာ ရတ္တိံ, ယထာ ရတ္တိံ တထာ ဒိဝါ။ ဣတိ ဝိဝဋေန စေတသာ အပရိယောနဒ္ဓေန သပ္ပဘာသံ စိတ္တံ ဘာဝေတိ။ အယံ, ဘိက္ခဝေ, သမာဓိဘာဝနာ ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ ဉာဏဒဿနပ္ပဋိလာဘာယ သံဝတ္တတိ။

‘‘ကတမာ စ, ဘိက္ခဝေ, သမာဓိဘာဝနာ ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ သတိသမ္ပဇညာယ သံဝတ္တတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော ဝိဒိတာ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဝိဒိတာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, ဝိဒိတာ အဗ္ဘတ္ထံ ဂစ္ဆန္တိ; ဝိဒိတာ သညာ။ပေ.။ ဝိဒိတာ ဝိတက္ကာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ဝိဒိတာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ, ဝိဒိတာ အဗ္ဘတ္ထံ ဂစ္ဆန္တိ။ အယံ, ဘိက္ခဝေ, သမာဓိဘာဝနာ ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ သတိသမ္ပဇညာယ သံဝတ္တတိ။

‘‘ကတမာ စ, ဘိက္ခဝေ, သမာဓိဘာဝနာ ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ အာသဝါနံ ခယာယ သံဝတ္တတိ? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု ပဉ္စသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿီ ဝိဟရတိ – ‘ဣတိ ရူပံ, ဣတိ ရူပဿ သမုဒယော, ဣတိ ရူပဿ အတ္ထင်္ဂမော [အတ္ထဂမော (သီ. ဣ.)]; ဣတိ ဝေဒနာ, ဣတိ ဝေဒနာယ သမုဒယော, ဣတိ ဝေဒနာယ အတ္ထင်္ဂမော; ဣတိ သညာ, ဣတိ သညာယ သမုဒယော, ဣတိ သညာယ အတ္ထင်္ဂမော; ဣတိ သင်္ခါရာ, ဣတိ သင်္ခါရာနံ သမုဒယော, ဣတိ သင်္ခါရာနံ အတ္ထင်္ဂမော; ဣတိ ဝိညာဏံ, ဣတိ ဝိညာဏဿ သမုဒယော, ဣတိ ဝိညာဏဿ အတ္ထင်္ဂမော’တိ။ အယံ, ဘိက္ခဝေ, သမာဓိဘာဝနာ ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ အာသဝါနံ ခယာယ သံဝတ္တတိ။ ဣမာ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, စတဿော သမာဓိဘာဝနာ။ ဣဒဉ္စ ပန မေတံ, ဘိက္ခဝေ, သန္ဓာယ ဘာသိတံ ပါရာယနေ ပုဏ္ဏကပဉ္ဟေ –

‘‘သင်္ခါယ လောကသ္မိံ ပရောပရာနိ၊

ယဿိဉ္ဇိတံ နတ္ထိ ကုဟိဉ္စိ လောကေ။

သန္တော ဝိဓူမော အနီဃော နိရာသော၊

အတာရိ သော ဇာတိဇရန္တိ ဗြူမီ’’တိ [သု. နိ. ၁၀၅၄; စူဠနိ. ပုဏ္ဏကမာဏဝပုစ္ဆာ ၇၃]။ ပဌမံ။

၂. ပဉ္ဟဗျာကရဏသုတ္တံ

၄၂. ‘‘စတ္တာရိမာနိ , ဘိက္ခဝေ, ပဉ္ဟဗျာကရဏာနိ [ပဉှာဗျာကရဏာနိ (က.)]။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္ဟော ဧကံသဗျာကရဏီယော; အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္ဟော ဝိဘဇ္ဇဗျာကရဏီယော; အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္ဟော ပဋိပုစ္ဆာဗျာကရဏီယော; အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, ပဉ္ဟော ဌပနီယော။ ဣမာနိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, စတ္တာရိ ပဉ္ဟဗျာကရဏာနီ’’တိ။

‘‘ဧကံသဝစနံ ဧကံ၊ ဝိဘဇ္ဇဝစနာပရံ။

တတိယံ ပဋိပုစ္ဆေယျ၊ စတုတ္ထံ ပန ဌာပယေ။

‘‘ယော စ တေသံ [နေသံ (သီ. သျာ. ကံ.)] တတ္ထ တတ္ထ၊ ဇာနာတိ အနုဓမ္မတံ။

စတုပဉ္ဟဿ ကုသလော၊ အာဟု ဘိက္ခုံ တထာဝိဓံ။

‘‘ဒုရာသဒေါ ဒုပ္ပသဟော၊ ဂမ္ဘီရော ဒုပ္ပဓံသိယော။

အထော အတ္ထေ အနတ္ထေ စ၊ ဥဘယဿ ဟောတိ ကောဝိဒေါ [ဥဘယတ္ထဿ ကောဝိဒေါ (သျာ. ကံ.)]။

‘‘အနတ္ထံ ပရိဝဇ္ဇေတိ၊ အတ္ထံ ဂဏှာတိ ပဏ္ဍိတော။

အတ္ထာဘိသမယာ ဓီရော၊ ပဏ္ဍိတောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ ဒုတိယံ။

၃. ပဌမကောဓဂရုသုတ္တံ

၄၃. ‘‘စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ, ပုဂ္ဂလာ သန္တော သံဝိဇ္ဇမာနာ လောကသ္မိံ။ ကတမေ စတ္တာရော? ကောဓဂရု န သဒ္ဓမ္မဂရု, မက္ခဂရု န သဒ္ဓမ္မဂရု, လာဘဂရု န သဒ္ဓမ္မဂရု, သက္ကာရဂရု န သဒ္ဓမ္မဂရု။ ဣမေ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, စတ္တာရော ပုဂ္ဂလာ သန္တော သံဝိဇ္ဇမာနာ လောကသ္မိံ။

‘‘စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ, ပုဂ္ဂလာ သန္တော သံဝိဇ္ဇမာနာ လောကသ္မိံ။ ကတမေ စတ္တာရော? သဒ္ဓမ္မဂရု န ကောဓဂရု, သဒ္ဓမ္မဂရု န မက္ခဂရု, သဒ္ဓမ္မဂရု န လာဘဂရု , သဒ္ဓမ္မဂရု န သက္ကာရဂရု။ ဣမေ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, စတ္တာရော ပုဂ္ဂလာ သန္တော သံဝိဇ္ဇမာနာ လောကသ္မိ’’န္တိ။

‘‘ကောဓမက္ခဂရူ ဘိက္ခူ၊ လာဘသက္ကာရဂါရဝါ။

န တေ ဓမ္မေ ဝိရူဟန္တိ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဒေသိတေ။

‘‘ယေ စ သဒ္ဓမ္မဂရုနော၊ ဝိဟံသု ဝိဟရန္တိ စ။

တေ ဝေ ဓမ္မေ ဝိရူဟန္တိ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဒေသိတေ’’တိ။ တတိယံ။

၄. ဒုတိယကောဓဂရုသုတ္တံ

၄၄. ‘‘စတ္တာရောမေ , ဘိက္ခဝေ, အသဒ္ဓမ္မာ။ ကတမေ စတ္တာရော? ကောဓဂရုတာ န သဒ္ဓမ္မဂရုတာ, မက္ခဂရုတာ န သဒ္ဓမ္မဂရုတာ, လာဘဂရုတာ န သဒ္ဓမ္မဂရုတာ, သက္ကာရဂရုတာ န သဒ္ဓမ္မဂရုတာ။ ဣမေ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, စတ္တာရော အသဒ္ဓမ္မာ။

‘‘စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ, သဒ္ဓမ္မာ။ ကတမေ စတ္တာရော? သဒ္ဓမ္မဂရုတာ န ကောဓဂရုတာ, သဒ္ဓမ္မဂရုတာ န မက္ခဂရုတာ, သဒ္ဓမ္မဂရုတာ န လာဘဂရုတာ, သဒ္ဓမ္မဂရုတာ န သက္ကာရဂရုတာ။ ဣမေ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, စတ္တာရော သဒ္ဓမ္မာ’’တိ။

‘‘ကောဓမက္ခဂရု ဘိက္ခု၊ လာဘသက္ကာရဂါရဝေါ။

သုခေတ္တေ ပူတိဗီဇံဝ၊ သဒ္ဓမ္မေ န ဝိရူဟတိ။

‘‘ယေ စ သဒ္ဓမ္မဂရုနော၊ ဝိဟံသု ဝိဟရန္တိ စ။

တေ ဝေ ဓမ္မေ ဝိရူဟန္တိ၊ သ္နေဟာန္ဝယမိဝေါသဓါ’’တိ [သ္နေဟမနွာယမိဝေါသဓါတိ (သီ. သျာ. ကံ. ဣ.)]။ စတုတ္ထံ။

၅. ရောဟိတဿသုတ္တံ

၄၅. ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ [သံ. နိ. ၁.၁၀၇] သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ။ အထ ခေါ ရောဟိတဿော ဒေဝပုတ္တော အဘိက္ကန္တာယ ရတ္တိယာ အဘိက္ကန္တဝဏ္ဏော ကေဝလကပ္ပံ ဇေတဝနံ ဩဘာသေတွာ ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမိ; ဥပသင်္ကမိတွာ ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ ဧကမန္တံ ဌိတော ခေါ ရောဟိတဿော ဒေဝပုတ္တော ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ –

‘‘ယတ္ထ နု ခေါ, ဘန္တေ, န ဇာယတိ န ဇီယတိ န မီယတိ န စဝတိ န ဥပပဇ္ဇတိ, သက္ကာ နု ခေါ သော, ဘန္တေ, ဂမနေန လောကဿ အန္တော ဉာတုံ ဝါ ဒဋ္ဌုံ ဝါ ပါပုဏိတုံ ဝါ’’တိ? ‘‘ယတ္ထ ခေါ, အာဝုသော, န ဇာယတိ န ဇီယတိ န မီယတိ န စဝတိ န ဥပပဇ္ဇတိ, နာဟံ တံ ဂမနေန လောကဿ အန္တံ ဉာတေယျံ ဒဋ္ဌေယျံ ပတ္တေယျန္တိ ဝဒါမီ’’တိ။

‘‘အစ္ဆရိယံ , ဘန္တေ, အဗ္ဘုတံ, ဘန္တေ! ယာဝ သုဘာသိတမိဒံ, ဘန္တေ, ဘဂဝတာ – ‘ယတ္ထ ခေါ, အာဝုသော, န ဇာယတိ န ဇီယတိ န မီယတိ န စဝတိ န ဥပပဇ္ဇတိ, နာဟံ တံ ဂမနေန လောကဿ အန္တံ ဉာတေယျံ ဒဋ္ဌေယျံ ပတ္တေယျန္တိ ဝဒါမီ’’’တိ။

‘‘ဘူတပုဗ္ဗာဟံ, ဘန္တေ, ရောဟိတဿော နာမ ဣသိ အဟောသိံ ဘောဇပုတ္တော ဣဒ္ဓိမာ ဝေဟာသင်္ဂမော။ တဿ မယှံ, ဘန္တေ, ဧဝရူပေါ ဇဝေါ အဟောသိ, သေယျထာပိ နာမ ဒဠှဓမ္မာ [ဒဠှဓမ္မော, အ. နိ. ၉.၃၈; မ. နိ. ၁.၁၆၁ (သဗ္ဗတ္ထ) ဋီကာ စ မောဂ္ဂလ္လာနဗျာကရဏံ စ ဩလောကေတဗ္ဗံ] ဓနုဂ္ဂဟော သိက္ခိတော ကတဟတ္ထော ကတူပါသနော လဟုကေန အသနေန အပ္ပကသိရေန တိရိယံ တာလစ္ဆာယံ အတိပါတေယျ။ တဿ မယှံ, ဘန္တေ, ဧဝရူပေါ ပဒဝီတိဟာရော အဟောသိ, သေယျထာပိ နာမ ပုရတ္ထိမာ သမုဒ္ဒါ ပစ္ဆိမော သမုဒ္ဒေါ။ တဿ မယှံ, ဘန္တေ, ဧဝရူပေန ဇဝေန သမန္နာဂတဿ ဧဝရူပေန စ ပဒဝီတိဟာရေန ဧဝရူပံ ဣစ္ဆာဂတံ ဥပ္ပဇ္ဇိ – ‘အဟံ ဂမနေန လောကဿ အန္တံ ပါပုဏိဿာမီ’တိ။ သော ခေါ အဟံ, ဘန္တေ, အညတ္ရေဝ အသိတဣတခါယိတသာယိတာ အညတြ ဥစ္စာရပဿာဝကမ္မာ အညတြ နိဒ္ဒါကိလမထပဋိဝိနောဒနာ ဝဿသတာယုကော ဝဿသတဇီဝီ ဝဿသတံ ဂန္တွာ အပ္ပတွာဝ လောကဿ အန္တံ အန္တရာယေဝ ကာလင်္ကတော။

‘‘အစ္ဆရိယံ, ဘန္တေ, အဗ္ဘုတံ, ဘန္တေ! ယာဝ သုဘာသိတမိဒံ, ဘန္တေ, ဘဂဝတာ – ‘ယတ္ထ ခေါ, အာဝုသော, န ဇာယတိ န ဇီယတိ န မီယတိ န စဝတိ န ဥပပဇ္ဇတိ, နာဟံ တံ ဂမနေန လောကဿ အန္တံ ဉာတေယျံ ဒဋ္ဌေယျံ ပတ္တေယျန္တိ ဝဒါမီ’’’တိ။

‘‘‘ယတ္ထ ခေါ, အာဝုသော, န ဇာယတိ န ဇီယတိ န မီယတိ န စဝတိ န ဥပပဇ္ဇတိ, နာဟံ တံ ဂမနေန လောကဿ အန္တံ ဉာတေယျံ ဒဋ္ဌေယျံ ပတ္တေယျ’န္တိ ဝဒါမိ။ န စာဟံ, အာဝုသော, အပ္ပတွာဝ လောကဿ အန္တံ ဒုက္ခဿ အန္တကိရိယံ ဝဒါမိ။ အပိ စာဟံ, အာဝုသော, ဣမသ္မိံယေဝ ဗျာမမတ္တေ ကဠေဝရေ [ကဠေဗရေ (သီ. ဣ.)] သသညိမှိ သမနကေ လောကဉ္စ ပညာပေမိ လောကသမုဒယဉ္စ လောကနိရောဓဉ္စ လောကနိရောဓဂါမိနိဉ္စ ပဋိပဒ’’န္တိ။

‘‘ဂမနေန န ပတ္တဗ္ဗော၊ လောကဿန္တော ကုဒါစနံ။

န စ အပ္ပတွာ လောကန္တံ၊ ဒုက္ခာ အတ္ထိ ပမောစနံ။

‘‘တသ္မာ ဟဝေ လောကဝိဒူ သုမေဓေါ၊

လောကန္တဂူ ဝုသိတဗြဟ္မစရိယော။

လောကဿ အန္တံ သမိတာဝိ ဉတွာ၊

နာသီသတီ [နာသိံသတီ (သီ.)] လောကမိမံ ပရဉ္စာ’’တိ။ ပဉ္စမံ။

၆. ဒုတိယရောဟိတဿသုတ္တံ

၄၆. အထ ခေါ ဘဂဝါ တဿာ ရတ္တိယာ အစ္စယေန ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ‘‘ဣမံ, ဘိက္ခဝေ, ရတ္တိံ ရောဟိတဿော ဒေဝပုတ္တော အဘိက္ကန္တာယ ရတ္တိယာ အဘိက္ကန္တဝဏ္ဏော ကေဝလကပ္ပံ ဇေတဝနံ ဩဘာသေတွာ ယေနာဟံ တေနုပသင်္ကမိ; ဥပသင်္ကမိတွာ မံ အဘိဝါဒေတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ ဧကမန္တံ ဌိတော ခေါ , ဘိက္ခဝေ, ရောဟိတဿော ဒေဝပုတ္တော မံ ဧတဒဝေါစ – ‘ယတ္ထ နု ခေါ, ဘန္တေ [သံ. နိ. ၁.၁၀၇], န ဇာယတိ န ဇီယတိ န မီယတိ န စဝတိ န ဥပပဇ္ဇတိ, သက္ကာ နု ခေါ သော, ဘန္တေ, ဂမနေန လောကဿ အန္တော ဉာတုံ ဝါ ဒဋ္ဌုံ ဝါ ပါပုဏိတုံ ဝါ’တိ? ဧဝံ ဝုတ္တေ အဟံ, ဘိက္ခဝေ, ရောဟိတဿံ ဒေဝပုတ္တံ ဧတဒဝေါစံ – ‘ယတ္ထ ခေါ, အာဝုသော, န ဇာယတိ န ဇီယတိ န မီယတိ န စဝတိ န ဥပပဇ္ဇတိ, နာဟံ တံ ဂမနေန လောကဿ အန္တံ ဉာတေယျံ ဒဋ္ဌေယျံ ပတ္တေယျန္တိ ဝဒါမီ’တိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ, ဘိက္ခဝေ, ရောဟိတဿော ဒေဝပုတ္တော မံ ဧတဒဝေါစ – ‘အစ္ဆရိယံ, ဘန္တေ, အဗ္ဘုတံ, ဘန္တေ! ယာဝ သုဘာသိတမိဒံ, ဘန္တေ, ဘဂဝတာ – ယတ္ထ ခေါ, အာဝုသော, န ဇာယတိ န ဇီယတိ န မီယတိ န စဝတိ န ဥပပဇ္ဇတိ, နာဟံ တံ ဂမနေန လောကဿ အန္တံ ဉာတေယျံ ဒဋ္ဌေယျံ ပတ္တေယျန္တိ ဝဒါမိ’’’။

‘‘ဘူတပုဗ္ဗာဟံ, ဘန္တေ, ရောဟိတဿော နာမ ဣသိ အဟောသိံ ဘောဇပုတ္တော ဣဒ္ဓိမာ ဝေဟာသင်္ဂမော။ တဿ မယှံ, ဘန္တေ, ဧဝရူပေါ ဇဝေါ အဟောသိ, သေယျထာပိ နာမ ဒဠှဓမ္မာ ဓနုဂ္ဂဟော သိက္ခိတော ကတဟတ္ထော ကတူပါသနော လဟုကေန အသနေန အပ္ပကသိရေန တိရိယံ တာလစ္ဆာယံ အတိပါတေယျ ။ တဿ မယှံ, ဘန္တေ, ဧဝရူပေါ ပဒဝီတိဟာရော အဟောသိ, သေယျထာပိ နာမ ပုရတ္ထိမာ သမုဒ္ဒါ ပစ္ဆိမော သမုဒ္ဒေါ။ တဿ မယှံ, ဘန္တေ, ဧဝရူပေန ဇဝေန သမန္နာဂတဿ ဧဝရူပေန စ ပဒဝီတိဟာရေန ဧဝရူပံ ဣစ္ဆာဂတံ ဥပ္ပဇ္ဇိ – အဟံ ဂမနေန လောကဿ အန္တံ ပါပုဏိဿာမီ’’တိ။ သော ခေါ အဟံ, ဘန္တေ, အညတ္ရေဝ အသိတဣတခါယိတသာယိတာ အညတြ ဥစ္စာရပဿာဝကမ္မာ အညတြ နိဒ္ဒါကိလမထပဋိဝိနောဒနာ ဝဿသတာယုကော ဝဿသတဇီဝီ ဝဿသတံ ဂန္တွာ အပ္ပတွာဝ လောကဿ အန္တံ အန္တရာယေဝ ကာလင်္ကတော။

‘‘အစ္ဆရိယံ, ဘန္တေ, အဗ္ဘုတံ, ဘန္တေ! ယာဝ သုဘာသိတမိဒံ, ဘန္တေ, ဘဂဝတာ – ‘ယတ္ထ ခေါ, အာဝုသော, န ဇာယတိ န ဇီယတိ န မီယတိ န စဝတိ န ဥပပဇ္ဇတိ, နာဟံ တံ ဂမနေန လောကဿ အန္တံ ဉာတေယျံ ဒဋ္ဌေယျံ ပတ္တေယျန္တိ ဝဒါမီ’’’တိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ အဟံ, ဘိက္ခဝေ, ရောဟိတဿံ ဒေဝပုတ္တံ ဧတဒဝေါစံ –

‘‘‘ယတ္ထ ခေါ, အာဝုသော, န ဇာယတိ န ဇီယတိ န မီယတိ န စဝတိ န ဥပပဇ္ဇတိ, နာဟံ, တံ ဂမနေန လောကဿ အန္တံ ဉာတေယျံ ဒဋ္ဌေယျံ ပတ္တေယျန္တိ ဝဒါမီ’တိ။ န စာဟံ, အာဝုသော, အပ္ပတွာဝ လောကဿ အန္တံ ဒုက္ခဿန္တကိရိယံ ဝဒါမိ။ အပိ စာဟံ, အာဝုသော, ဣမသ္မိံယေဝ ဗျာမမတ္တေ ကဠေဝရေ သသညိမှိ သမနကေ လောကဉ္စ ပညာပေမိ လောကသမုဒယဉ္စ လောကနိရောဓဉ္စ လောကနိရောဓဂါမိနိဉ္စ ပဋိပဒ’’န္တိ။

‘‘ဂမနေန န ပတ္တဗ္ဗော၊ လောကဿန္တော ကုဒါစနံ။

န စ အပ္ပတွာ လောကန္တံ၊ ဒုက္ခာ အတ္ထိ ပမောစနံ။

‘‘တသ္မာ ဟဝေ လောကဝိဒူ သုမေဓေါ၊

လောကန္တဂူ ဝုသိတဗြဟ္မစရိယော။

လောကဿ အန္တံ သမိတာဝိ ဉတွာ၊

နာသီသတီ လောကမိမံ ပရဉ္စာ’’တိ။ ဆဋ္ဌံ။

၇. သုဝိဒူရသုတ္တံ

၄၇. ‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, သုဝိဒူရဝိဒူရာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? နဘဉ္စ , ဘိက္ခဝေ, ပထဝီ စ; ဣဒံ ပဌမံ သုဝိဒူရဝိဒူရေ။ ဩရိမဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, တီရံ သမုဒ္ဒဿ ပါရိမဉ္စ; ဣဒံ ဒုတိယံ သုဝိဒူရဝိဒူရေ။ ယတော စ, ဘိက္ခဝေ, ဝေရောစနော အဗ္ဘုဒေတိ ယတ္ထ စ အတ္ထမေတိ [အတ္ထင်္ဂမေတိ (သျာ.), ဝေတိ (က.)]; ဣဒံ တတိယံ သုဝိဒူရဝိဒူရေ။ သတဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မော အသတဉ္စ ဓမ္မော; ဣဒံ စတုတ္ထံ သုဝိဒူရဝိဒူရေ။ ဣမာနိ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, စတ္တာရိ သုဝိဒူရဝိဒူရာနီ’’တိ။

[ဇာ. ၂.၂၁.၄၁၄၊ ၄၄၈] ‘‘နဘဉ္စ ဒူရေ ပထဝီ စ ဒူရေ၊

ပါရံ သမုဒ္ဒဿ တဒါဟု ဒူရေ။

ယတော စ ဝေရောစနော အဗ္ဘုဒေတိ၊

ပဘင်္ကရော ယတ္ထ စ အတ္ထမေတိ။

တတော ဟဝေ ဒူရတရံ ဝဒန္တိ၊

သတဉ္စ ဓမ္မံ အသတဉ္စ ဓမ္မံ။

‘‘အဗျာယိကော ဟောတိ သတံ သမာဂမော၊

ယာဝါပိ [ယာဝမ္ပိ (သီ. သျာ. ကံ. ဣ.)] တိဋ္ဌေယျ တထေဝ ဟောတိ။

ခိပ္ပဉှိ ဝေတိ အသတံ သမာဂမော၊

တသ္မာ သတံ ဓမ္မော အသဗ္ဘိ အာရကာ’’တိ။ သတ္တမံ။

၈. ဝိသာခသုတ္တံ

၄၈. ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ။ တေန ခေါ ပန သမယေန အာယသ္မာ ဝိသာခေါ ပဉ္စာလပုတ္တော [ပဉ္စာလိပုတ္တော (သီ. သျာ. ကံ. ဣ.)] ဥပဋ္ဌာနသာလာယံ ဘိက္ခူ ဓမ္မိယာ ကထာယ သန္ဒဿေတိ သမာဒပေတိ သမုတ္တေဇေတိ သမ္ပဟံသေတိ, ပေါရိယာ ဝါစာယ ဝိဿဋ္ဌာယ အနေလဂလာယ အတ္ထဿ ဝိညာပနိယာ ပရိယာပန္နာယ အနိဿိတာယ။ အထ ခေါ ဘဂဝါ သာယနှသမယံ ပဋိသလ္လာနာ ဝုဋ္ဌိတော ယေန ဥပဋ္ဌာနသာလာ တေနုပသင်္ကမိ; ဥပသင်္ကမိတွာ ပညတ္တေ အာသနေ နိသီဒိ။ နိသဇ္ဇ ခေါ ဘဂဝါ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ –

‘‘ကော နု ခေါ, ဘိက္ခဝေ, ဥပဋ္ဌာနသာလာယံ ဘိက္ခူ ဓမ္မိယာ ကထာယ သန္ဒဿေတိ သမာဒပေတိ သမုတ္တေဇေတိ သမ္ပဟံသေတိ ပေါရိယာ ဝါစာယ ဝိဿဋ္ဌာယ အနေလဂလာယ အတ္ထဿ ဝိညာပနိယာ ပရိယာပန္နာယ အနိဿိတာယာ’’တိ ? ‘‘အာယသ္မာ, ဘန္တေ, ဝိသာခေါ ပဉ္စာလပုတ္တော ဥပဋ္ဌာနသာလာယံ ဘိက္ခူ ဓမ္မိယာ ကထာယ သန္ဒဿေတိ သမာဒပေတိ သမုတ္တေဇေတိ သမ္ပဟံသေတိ ပေါရိယာ ဝါစာယ ဝိဿဋ္ဌာယ အနေလဂလာယ အတ္ထဿ ဝိညာပနိယာ ပရိယာပန္နာယ အနိဿိတာယာ’’တိ။

အထ ခေါ ဘဂဝါ အာယသ္မန္တံ ဝိသာခံ ပဉ္စာလပုတ္တံ ဧတဒဝေါစ – ‘‘သာဓု သာဓု, ဝိသာခ! သာဓု ခေါ တွံ, ဝိသာခ, ဘိက္ခူ ဓမ္မိယာ ကထာယ သန္ဒဿေသိ သမာဒပေသိ သမုတ္တေဇေသိ သမ္ပဟံသေသိ ပေါရိယာ ဝါစာယ ဝိဿဋ္ဌာယ အနေလဂလာယ အတ္ထဿ ဝိညာပနိယာ ပရိယာပန္နာယ အနိဿိတာယာတိ။

‘‘နာဘာသမာနံ ဇာနန္တိ၊ မိဿံ ဗာလေဟိ ပဏ္ဍိတံ။

ဘာသမာနဉ္စ ဇာနန္တိ၊ ဒေသေန္တံ အမတံ ပဒံ။

‘‘ဘာသယေ ဇောတယေ ဓမ္မံ၊ ပဂ္ဂဏှေ ဣသိနံ ဓဇံ။

သုဘာသိတဓဇာ ဣသယော၊ ဓမ္မော ဟိ ဣသိနံ ဓဇော’’တိ။ အဋ္ဌမံ။

၉. ဝိပလ္လာသသုတ္တံ

၄၉. ‘‘စတ္တာရောမေ , ဘိက္ခဝေ, သညာဝိပလ္လာသာ စိတ္တဝိပလ္လာသာ ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသာ ။ ကတမေ စတ္တာရော? အနိစ္စေ, ဘိက္ခဝေ, နိစ္စန္တိ သညာဝိပလ္လာသော စိတ္တဝိပလ္လာသော ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသော; ဒုက္ခေ, ဘိက္ခဝေ, သုခန္တိ သညာဝိပလ္လာသော စိတ္တဝိပလ္လာသော ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသော; အနတ္တနိ, ဘိက္ခဝေ, အတ္တာတိ သညာဝိပလ္လာသော စိတ္တဝိပလ္လာသော ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသော; အသုဘေ, ဘိက္ခဝေ, သုဘန္တိ သညာဝိပလ္လာသော စိတ္တဝိပလ္လာသော ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသော။ ဣမေ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, စတ္တာရော သညာဝိပလ္လာသာ စိတ္တဝိပလ္လာသာ ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသာ။

‘‘စတ္တာရောမေ, ဘိက္ခဝေ, နသညာဝိပလ္လာသာ နစိတ္တဝိပလ္လာသာ နဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသာ။ ကတမေ စတ္တာရော? အနိစ္စေ, ဘိက္ခဝေ, အနိစ္စန္တိ နသညာဝိပလ္လာသော နစိတ္တဝိပလ္လာသော နဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသော; ဒုက္ခေ, ဘိက္ခဝေ, ဒုက္ခန္တိ နသညာဝိပလ္လာသော နစိတ္တဝိပလ္လာသော နဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသော; အနတ္တနိ, ဘိက္ခဝေ, အနတ္တာတိ နသညာဝိပလ္လာသော နစိတ္တဝိပလ္လာသော နဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသော; အသုဘေ, ဘိက္ခဝေ, အသုဘန္တိ နသညာဝိပလ္လာသော နစိတ္တဝိပလ္လာသော နဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသော ။ ဣမေ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, စတ္တာရော နသညာဝိပလ္လာသာ နစိတ္တဝိပလ္လာသာ နဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသာ’’တိ။

‘‘အနိစ္စေ နိစ္စသညိနော၊ ဒုက္ခေ စ သုခသညိနော။

အနတ္တနိ စ အတ္တာတိ၊ အသုဘေ သုဘသညိနော။

မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဟတာ သတ္တာ၊ ခိတ္တစိတ္တာ ဝိသညိနော။

‘‘တေ ယောဂယုတ္တာ မာရဿ၊ အယောဂက္ခေမိနော ဇနာ။

သတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ သံသာရံ၊ ဇာတိမရဏဂါမိနော။

‘‘ယဒါ စ ဗုဒ္ဓါ လောကသ္မိံ၊ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ပဘင်္ကရာ။

တေ ဣမံ ဓမ္မံ [တေမံ ဓမ္မံ (သီ. သျာ. ကံ.)] ပကာသေန္တိ၊ ဒုက္ခူပသမဂါမိနံ။

‘‘တေသံ သုတွာန သပ္ပညာ၊ သစိတ္တံ ပစ္စလဒ္ဓါ တေ။

အနိစ္စံ အနိစ္စတော ဒက္ခုံ၊ ဒုက္ခမဒ္ဒက္ခု ဒုက္ခတော။

‘‘အနတ္တနိ အနတ္တာတိ၊ အသုဘံ အသုဘတဒ္ဒသုံ။

သမ္မာဒိဋ္ဌိသမာဒါနာ၊ သဗ္ဗံ ဒုက္ခံ ဥပစ္စဂု’’န္တိ [ပဋိ. မ. ၁.၂၃၆]။ နဝမံ။

၁၀. ဥပက္ကိလေသသုတ္တံ

၅၀. ‘‘စတ္တာရောမေ , ဘိက္ခဝေ [စူဠဝ. ၄၄၇], စန္ဒိမသူရိယာနံ ဥပက္ကိလေသာ, ယေဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌာ စန္ဒိမသူရိယာ န တပန္တိ န ဘာသန္တိ န ဝိရောစန္တိ။ ကတမေ စတ္တာရော? အဗ္ဘာ, ဘိက္ခဝေ, စန္ဒိမသူရိယာနံ ဥပက္ကိလေသာ, ယေန ဥပက္ကိလေသေန ဥပက္ကိလိဋ္ဌာ စန္ဒိမသူရိယာ န တပန္တိ န ဘာသန္တိ န ဝိရောစန္တိ။

‘‘မဟိကာ, ဘိက္ခဝေ, စန္ဒိမသူရိယာနံ ဥပက္ကိလေသာ, ယေန ဥပက္ကိလေသေန ဥပက္ကိလိဋ္ဌာ စန္ဒိမသူရိယာ န တပန္တိ န ဘာသန္တိ န ဝိရောစန္တိ။

‘‘ဓူမော ရဇော, ဘိက္ခဝေ, စန္ဒိမသူရိယာနံ ဥပက္ကိလေသော, ယေန ဥပက္ကိလေသေန ဥပက္ကိလိဋ္ဌာ စန္ဒိမသူရိယာ န တပန္တိ န ဘာသန္တိ န ဝိရောစန္တိ။

‘‘ရာဟု , ဘိက္ခဝေ, အသုရိန္ဒော စန္ဒိမသူရိယာနံ ဥပက္ကိလေသော, ယေန ဥပက္ကိလေသေန ဥပက္ကိလိဋ္ဌာ စန္ဒိမသူရိယာ န တပန္တိ န ဘာသန္တိ န ဝိရောစန္တိ။ ဣမေ ခေါ , ဘိက္ခဝေ, စတ္တာရော စန္ဒိမသူရိယာနံ ဥပက္ကိလေသာ, ယေဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌာ စန္ဒိမသူရိယာ န တပန္တိ န ဘာသန္တိ န ဝိရောစန္တိ။

‘‘ဧဝမေဝံ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, စတ္တာရောမေ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ ဥပက္ကိလေသာ, ယေဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌာ ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ န တပန္တိ န ဘာသန္တိ န ဝိရောစန္တိ။ ကတမေ စတ္တာရော? သန္တိ, ဘိက္ခဝေ , ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ သုရံ ပိဝန္တိ မေရယံ, သုရာမေရယပါနာ အပ္ပဋိဝိရတာ။ အယံ, ဘိက္ခဝေ, ပဌမော သမဏဗြာဟ္မဏာနံ ဥပက္ကိလေသော, ယေန ဥပက္ကိလေသေန ဥပက္ကိလိဋ္ဌာ ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ န တပန္တိ န ဘာသန္တိ န ဝိရောစန္တိ။

‘‘သန္တိ, ဘိက္ခဝေ, ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ မေထုနံ ဓမ္မံ ပဋိသေဝန္တိ, မေထုနသ္မာ ဓမ္မာ အပ္ပဋိဝိရတာ။ အယံ, ဘိက္ခဝေ, ဒုတိယော သမဏဗြာဟ္မဏာနံ ဥပက္ကိလေသော, ယေန ဥပက္ကိလေသေန ဥပက္ကိလိဋ္ဌာ ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ န တပန္တိ န ဘာသန္တိ န ဝိရောစန္တိ။

‘‘သန္တိ, ဘိက္ခဝေ, ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ ဇာတရူပရဇတံ သာဒိယန္တိ, ဇာတရူပရဇတပဋိဂ္ဂဟဏာ အပ္ပဋိဝိရတာ။ အယံ, ဘိက္ခဝေ, တတိယော သမဏဗြာဟ္မဏာနံ ဥပက္ကိလေသော, ယေန ဥပက္ကိလေသေန ဥပက္ကိလိဋ္ဌာ ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ န တပန္တိ န ဘာသန္တိ န ဝိရောစန္တိ။

‘‘သန္တိ, ဘိက္ခဝေ, ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ မိစ္ဆာဇီဝေန ဇီဝန္တိ, မိစ္ဆာဇီဝါ အပ္ပဋိဝိရတာ။ အယံ, ဘိက္ခဝေ, စတုတ္ထော သမဏဗြာဟ္မဏာနံ ဥပက္ကိလေသော, ယေန ဥပက္ကိလေသေန ဥပက္ကိလိဋ္ဌာ ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ န တပန္တိ န ဘာသန္တိ န ဝိရောစန္တိ။ ဣမေ ခေါ, ဘိက္ခဝေ, စတ္တာရော သမဏဗြာဟ္မဏာနံ ဥပက္ကိလေသာ , ယေဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌာ ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ န တပန္တိ န ဘာသန္တိ န ဝိရောစန္တီ’’တိ။

‘‘ရာဂဒေါသပရိက္ကိဋ္ဌာ၊ ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ။

အဝိဇ္ဇာနိဝုတာ ပေါသာ၊ ပိယရူပါဘိနန္ဒိနော။

‘‘သုရံ ပိဝန္တိ မေရယံ၊ ပဋိသေဝန္တိ မေထုနံ။

ရဇတံ ဇာတရူပဉ္စ၊ သာဒိယန္တိ အဝိဒ္ဒသူ။

မိစ္ဆာဇီဝေန ဇီဝန္တိ၊ ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ။

‘‘ဧတေ ဥပက္ကိလေသာ ဝုတ္တာ၊ ဗုဒ္ဓေနာဒိစ္စဗန္ဓုနာ။

ယေဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ [ဥပက္ကိလိဋ္ဌာ (သီ. ဣ.)]၊ ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ။

န တပန္တိ န ဘာသန္တိ၊ အသုဒ္ဓါ သရဇာ မဂါ။

‘‘အန္ဓကာရေန ဩနဒ္ဓါ၊ တဏှာဒါသာ သနေတ္တိကာ။

ဝဍ္ဎေန္တိ ကဋသိံ ဃောရံ၊ အာဒိယန္တိ ပုနဗ္ဘဝ’’န္တိ။ ဒသမံ။

ရောဟိတဿဝဂ္ဂေါ ပဉ္စမော။

တဿုဒ္ဒါနံ –

သမာဓိပဉှာ ဒွေ ကောဓါ၊ ရောဟိတဿာပရေ ဒုဝေ။

သုဝိဒူရဝိသာခဝိပလ္လာသာ၊ ဥပက္ကိလေသေန တေ ဒသာတိ။

ပဌမပဏ္ဏာသကံ သမတ္တံ။